داروسازان و طب مكمل

مقدمه : انواع و روش هاي مختلف طب مكمل  (Complementary  Medicine ) در كشورهاي مختلف وجود دارد و توسط مردم ، كم و بيش استفاده مي شود. استفاده از اين روش ها در همه جاي دنيا رو به افزايش است. در اين مقاله ، به نكات اصلي و مهمي كه داروسازان بايد در مورد اين روش ها بدانند ، اشاره مي كنيم.

الف ـ طب گياهي يا گياه درماني (Herbal   Medicine) .

طب گياهي ، مصرف گياهان و فرآورده هاي گياهي در درمان و پيشگيري از بيماري ها مي باشد.(1).

نكات كليدي

1.        داروساران بايد بدانند گرايش و علاقه مردم به استفاده از فرآورده هاي گياهي رو به افزايش است و عموم مردم از اين فرآورده ها حتي به صورت شخصي و خود تجويزي ، به جاي يا همراه با داروهاي مرسوم در طب رايج استفاده مي كنند.

2.        داروسازان بايد در هنگام راهنمايي بيماران در مورد نحوة مصرف داروهاي تجويز شده توسط پزشك ، از وي در مورد سابقة قبلي و مصرف فرآورده هاي گياهي سؤال نمايند.

3.        تعدادي از فرآورده هاي گياهي ، طي مطالعات تصادفي و تحت كنترل ،كارآيي خود را به طور مستند و مدلل اثبات كرده اند. به عنوان مثال عصاره هاي گياه علف چاي ( هوفاريقون ) براي افسردگي خفيف تا متوسط ، گياه جينكگو براي “ ناكارآيي ذهني ”  (CEREBRAL   INSUFFICIENCY )  و سير براي كاهش غلظت هاي بالاي كلسترول سرم ، موثر بوده اند.

4.        فرآورده هاي گياهي ، علي رغم آنچه كه رايج است و معمولا گفته مي شود ، بي خطر نيستند و مي توانند باعث عوارض جانبي شوند. البته تعدادي ازز فرآورده ها كه به صورت بدون مجوز در بازارها يافت مي شوند ، هم ايجاد عوارض كرده اند كه به كيفيت پايين آنها مربوط مي شود.

5.        برخي فرآورده هاي گياهي ، داراي پتانسيل تداخل با داروهاي رايج هستند. مواردي از اين گونه تداخلات گزارش شده است و هنگام مصرف بايد دقت كافي در اين باره مبذول داشت.

6.عوارض جانبي فرآورده هاي گياهي بايا بدون مجوز توسط داروسازان قابل گزارش به واحد  ADR مربوطه است.

6.        جهت اثبات كارآيي و بي خطري فرآورده هاي گياهي آزمايش نشده ، به تحقيقات بيشتري نياز است. در مورد اثر سينرژيسمي اجزاي موجود در فرآورده هاي گياهي ـ آن طور كه ادعا مي شود ـ هم ، بايد بررسي لازم انجام گردد و اين ادعا تأييد شود.

7.        بيماراني كه مي خواهند به يك فرد “ درمانگر گياهي ” ( تجويز كنندة داروهاي گياهي ) مراجعه كنند ، بايد فردي را انتخاب كنند كه دورة آموزشي لازم و مناسب را طي كرده باشد و عضو يك سازمان حرفه اي ـ تخصصي باشد (1).

ب ـ اسانس درماني ( آروماتراپي  Aromatherapy  ) .

تعريف : درمان و تسكين بيماري ها يا علايم آن ، با استفاده از گياهان معطر ، انواع اسانس ها و فرآورده هاي مشابه (2).

نكات كليدي

1.استفاده از اسانس درماني ـ حتي به صورت خود تجويزي ـ توسط عموم مردم روبه افزايش است.

2.اسانس ها را نبايد به طور خالص و ررقيق نشده روي پوست استفاده كرد { در ابتدا بايد در روغن هاي گياهي ( مانند روغن ذرت ، بادام ، كنجد و … ) ـ به عنوان روغن هاي حامل ـ رقيق شوند.} اسانس ها را نبايد بدون تجويز پزشك ، به طور خوراكي مصرف كرد.

3. مانند همه فرآورده هايي كه در پزشكي و هو داروسازيي استفاده مي شوند ، اسانس ها هم بايد دور از دسترس اطفال نگهداري شوند.

4. در مورد اسانس هاي مورد مصرف در آروماتراپي ، تحقيقات باليني مستند و مدوني انجام نشده و اين گونه تحقيقات مطمئن كه كارآيي باليني اسانس ها را اثبات مي كند ، در دسترس نيست.

5. داروسازان ، در هنگام راهنمايي بيماران در داروخانه در مورد نحوة مصرف داروهاي نسخه شان ، بايد از آنها در مورد سابقة قبلي مصرف فرآورده هاي اسانسي سوال نمايند.

6. عوارض جانبي اسانس ها ، گرچه نادر ، ولي گزارش شده است و در اين مورد بايد دقت كافي مبذول داشت.

7. نكتة ايمني ديگر در مورد اسانس ها ، كيفيت و كارآيي تعدادي از اسانس هاي تجاري از منابع مختلف ، و نيز مصرفشان در گروه هاي خاصي از بيماران مانند زنان باردار و شيرده است.

8.        بيماراني كه مي خواهند با يك فرد آروماتراپيست ملاقات كنند و بيماري خود را درمان نمايند ، بايد دقت كنند كه آن فرد ، آموزش هاي لازم را ديده باشد.(3).

ج ـ سوزن درماني ـ طب سوزني  (Acupuncture)

تعريف : هنر درمان چين قديم كه در طي آن سوزن هاي تميزي را روي نقاط مختلف بدن به كار مي برند {كلا حدود 2000 نقطه ( يا  acupoint) روي بدن شناسايي شده است } ، تا جريان سالم انرژي  (qi) اعاده شود و به حال اول برگردد. هر نقطه شامل مداري است كه با اندام و عضو خاصي مرتبط مي باشد و هر نقطه كه سوزن درماني مي شود ، داراي اثر درماني خاصي مي باشد(2).

نكات كليدي(4)

1.   دو نوع اصلي و عمده از سوزن درماني وجود دارد ، يكي نوع پزشكي ( مديكال)(كه معمولا توسط پزشكان انجام مي شود) ، و ديگري نوع طب سوزني چين.

2.   در مورد طب سوزني چند مطالعه باليني با كيفيت بالا وجود دارد. بر اين اساس ، شواهد موجود پيشنهاد مي كنند كه طب سوزني درمان موثري براي كمردرد و نيز براي تهوع يا استفراغ ( مربوط به دوران بارداري ، جراحي و شيمي درماني سرطان ) است.

3.   عوارض جانبي خفيف به دنبال استعمال طب سوزني عبارتند از : خونريزي ، سوزش و قرمزي پوست در محل سوزن زدن. مشكلات شديدتر در اين رابطه شامل عفونت هاي ويروسي و باكتريايي به دنبال مصرف سوزن هاي آلوده و غيراستريل ، مشكلات ناشي از سوزن زدن هاي طولاني و ناراحتي هاي ناشي از تكنيك هاي ناشيانه و ضعيف سوزن زدن.

4.   طب سوزني در مورد افرادي كه از داروهاي ضد انعقادي استفاده مي كنند ، ممنوع است. هم چنين طب سوزني برقي ( الكتروآكوپانكچر ) ، در افرادي كه از دستگاه ضربان ساز قلب  (pacemaker)  استفاده مي كنند ، ممنوع مي باشد.

د ـ هاميوپاتي

اين يك روش درماني است كه در اوايل قرن نوزدهم توسط دكتر ساموئل هانمان ارايه شد و رشد كرد. از نظر باليني ، اين روش از قانون مشابهات استفاده مي كند (  (Like  cure ) و از موارد قوي و موثر طبي ، در دوزهاي ضعيف يابي نهايت كوچك استفاده مي نمايد(2).

نكات كليدي (5)

1.        اين روش هم به طور فزاينده اي توسط عموم مردم به جاي يا همراه با طب رايج استفاده مي گردد.

2.        داروسازان ، بايد در هنگام راهنمايي بيماران در مورد نحوة مصرف داروهاي نسخه شده شان ، از آنها در مورد سابقة قبلي و مصرف فرآورده هاي هوموپاتي سؤال كنند.

3.        در مورد فرآورده هاي هوموپاتيك ، تحقيقات اخير پيشنهاد مي كنند كه آنها ممكن است اثري بيشتر از دارونما داشته باشند. با يان حال ، برخي پيش بيني هاي احتياطي ، از نتيجه گيري هاي واضح و مشخص جلوگيري مي كند.

4.        مصرف كنندگان فرآورده هاي هوموپاتي نبايد مصرف داروهاي رايج را كه استفاده مي كرده اند ، بدون نظر پزشك ، قطع كنند.

5.        فرآورده هاي هوموپاتي كاملا بي خطر نيستند. واكنش هاي جانبي اگرچه نادر ، ولي رخ داده است.

6.        عوارض جانبي فرآورده هاي هوموپاتي توسط داروسازان قابل گزارش به واحد  ADR مربوطه است.

7.        بيماراني كه مي خواهند توسط يك فرد هوموپات درمان شوند ، بايد فردي را انتخاب كنند كه آموزش هاي لازم را ديده ، و عضو يك سازمان حرفه اي باشد.

ه ـ كايروپراكتيك و استئوپاتي

اين سيستم درماني بر اساس اين نظريه كار مي كند كه يك بيماري به واسطة عملكرد غير طبيعي بدن ايجاد مي شود. اين نوع درمان ساختمان هاي بدن ـ خصوصا روي ستون فقرات و كلا استخوان هاي بدن ـ سعي ميكند عملكرد سيستم عصبي بدن را به حالت اول باز گرداند(2)( اين روش مانند مشت و مال ، جا انداختن استخوان ها و مهره هاي پشت باشد ).

نكات كليدي(6)

1.        تكنيك هاي يدي كايروپراكتيك و استئوپاتي از جملة عمومي ترين روش هاي طب مكمل در انگلستان هستند و هر دوي اين ها به عنوان دستكاري ستون ننفقرات و استخوان هاي بدن ، در نظر گرفته مي شوند.

2.        بررسي هاي كنترل شدة باليني اين دو روش كه به طور اتفاقي صورت گرفته ، تا اين تاريخ ، به ميزان زيادي به تحقيق در مورد استفاده در كمردرد و گردن درد ، محدود شده است.

3.        مطالعات مروري سيستمك قبلي پيشنهاد مي كند كه دستكاري ميتواند در تسكين سريع كمردرد حاد و ساده ( در قسمت پايين كمر ) ، مفيد باشد . بنابراين ، توصيه شده كه دستكاري ستون مهره ها ، ممكن است باعث تسكين علائم كمردرد ، در عرض 6 هفته بعد از شروع آن گردد.

4.        با اين حال ، مطالعات جديدتر پيشنهاد مي كند كه نتايج قبلي ،ممكن است بيش از حد خوش بينانه باشد.

5.        عوارض و اتفاقات جانبي شديد ، مانند ضربه حادثه هاي ستون مهره اي ـ پاية مغزي و … رخ داده است. به نظر مي رسد كه اين حوادث ، بيشتر در ارتباط با دستكاري قسمت مهره هاي گردن و در محل چرخش گردن باشد.

6.        اين گونه درمان ها بايد توسط افرادي صورت پذيرد كه عضو يا تحت نظر يك سازمان حرفه اي ـ تخصصي باشند.