عطر درماني
تعريف
عطر درماني روشي براي ماساژ بدن، به ويژه چهره و دست‌ها و پاها، با روغن‌هاي معطر گياهي است. اما اين روشي ساده نيست و چند سطح كاربردي متفاوت دارد. عطر درماني در يك سطح، همچنان كه از نامش برمي‌آيد، نوعي درمان گياهي براي انواع دردها و ناراحتي‌ها و بيماري‌ها است، و افزون بر مالش روي پوست، به عنوان داروي خوراكي با آثار دروني تجويز مي‌شود و گاهي نيز به صورت بخور (تنفس بخار روغن گياهي) مصرف مي‌شود. در يك سطح روشي براي بهتر كردن پوست و مو و زيبايي چهره است. و در سطحي ديگر در توليد انواع غذاها و مواد آرايشي و بهداشتي به كار مي‌رود و اهميت بسيار در تجارت و صنعت دارد.
پيشينه
بيشتر مردم آگاهند كه گياهان عناصر شيميايي گوناگون دارند كه مي‌توان آنها را استخراج و استفاده‌هاي مفيدومتعدد كرد. احتمالاً مشهورترين مواد طبيعي گياهي در نظام پزشكي حاكم در غرب عصاره ريشه گياهي مكزيكي به نام يم است كه در ساختن نوعي قرص ضد بارداري استفاده مي‌شود. آنچه بيشتر مردم در غرب نمي‌دانند اين است كه عصاره‌ها و افشرده‌هاي گياهي، برخلاف داروهاي شيميايي مصنوعي نوين كه اكثر آنها تنها پنجاه سال است در دسترسند، هزاران سال است در درمان بيماري‌ها استفاده مي‌شوند و در طول اين زمان دراز از آزمايش‌هاي فراوان سربلند بيرون آمده‌اند.
روش عطر درماني به جاي گياه كامل يا بخش‌هايي از گياه تنها از عطرهاي گياه استفاده مي‌كند. عطر گياه از روغن‌هاي بودار ساخته شده كه در ساعات متفاوت شبانه روز به مقادير گوناگون در اندام‌هاي متفاوت گياه وجود دارند. آنها را مي‌توان در ريشه، گل، برگ، تخم، و ميوه، يا پوست گياهان و حتي در شيره‌اي كه از برخي گياهان بيرون مي‌زند يافت. آنها را در پوست برخي ميوه‌ها نيز مي‌توان يافت.
اين روغن‌هاي طبيعي را نوعي نمودار شخصيت گياه تصور مي‌كنند، و هيچ كدام از آنها با هم يكسان نيستند. آنها ممكن است توليدات زايد نظام تبديل عناصر در گياه باشند ولي كسي اين را به درستي نمي‌داند. آنها در بخش‌هاي متفاوت گياه توليد مي‌شوند و سپس در كل گياه جريان مي‌يابند به طوري كه بيشترين مقدار آنها عصرها در گل‌ها و صبح‌ها در برگ‌ها متمركزند. گياه‌شناسان تصور مي‌كنند كه جريان گردش و تمركز آنها در اندام‌هاي متفاوت گياه بستگي به وضعيت خورشيد و فصل سال و به ويژه بستگي به وضع كره ماه نسبت به زمين دارد.كيفيت و آثار شيميايي و درماني يك عطر خاص گياهي همچنين بستگي به اندامي از گياه دارد كه از آن استخراج شده است. مثلاً عطري كه از گل‌هاي درخت پرتقال استخراج مي‌شود و عطري كه از پوست ميوه پرتقال كسب مي‌شود آثار متفاوت در بدن انسان مي‌گذارند.
اين روغن‌هاي معطر در بدن خود گياه نقش قارچ كش، باكتري كش، و حشره‌كش دارند و ممكن است نقش هورموني نيز داشته باشند.
روغن‌هاي معطر گياهي در جوامع معاصر استفاده‌هاي فراوان در توليد غذاهاي جامد و مايع، در توليد لوازم آرايشي و بهداشتي، و در توليد داروها دارند. عطرهاي ليمو و پرتقال و هل و زنجبيل و گلاب، و دارچين و نعناع و رازك بيشتر از ديگر عطرهاي گياهي در توليد غذاها مصرف مي‌شوند، ولي گرايش‌ها و سنت‌هاي فرهنگي نقشي مهم در انتخاب عطرهاي گياهي دارند. صنايع آرايشي و بهداشتي و دارويي نياز و بستگي خيلي زياد به آنها دارند. مثلاً روغن ميخك را براي درد دندان، عصاره برگ اوكاليپتوس را براي ناراحتي‌هاي تنفسي، و انواع ديگر روغن‌هاي معطر گياهي را در ساختن داروهاي گوارشي يا تقويتي، روغن‌هاي مو، شامپوها، كرم‌هاي پوست، صابون‌هاي آرايشي يا بهداشتي، مايعات دهان شويه، خميرهاي دندان، خوشبو كننده هوا، عطر و ادوكلن آرايشي، و دهها توليد ديگر استفاده مي‌كنند.
مقادير اين روغن‌هاي معطر گياهي بسيار اندك است و استخراج آنها دقت و زمان زياد مي‌گيرد و چنين است كه بهاي آنها گران مي‌شود. براي مثال، استخراج نيم كيلو عطر گل سرخ به چند صد كيلو برگ گل سرخ نياز دارد، و زمان و زحمت زياد كه اين فرايند مي‌گيرد توليد آزمايشگاهي مصنوعي آنها را خيلي جذاب و سودآور مي‌سازد. اما تحقيقات دكتر ولنه كه پژوهشگري فرانسوي در اين پهنه است گزارش مي‌دهند كه روغن‌هاي معطر مصنوعي كه در آزمايشگاههاي شيمي و از مواد غير گياهي توليد مي‌شوند هر چند هم كه شبيه نوع گياهي خود باشند متأسفانه كيفيت و آثار نوع گياهي خود را ندارند، گرچه گاهي مي‌توان گفت كه از نظر بو تقريباً يكسان هستند.
بنابراين هنوز جانشين‌هاي شايسته براي روغن‌هاي معطر گياهي، به ويژه در درمان دردها و زخم‌ها و بيماري‌ها، يافت نشده است. ولي از انواع مصنوعي غير گياهي آنها غذاها، لوازم آرايشي و بهداشتي مانند خوشبو كننده‌هاي هوا، كرم‌ها، شامپوها، خميرهاي دندان، صابون‌ها، عطرها و ادوكلن‌ها، و صدها توليدات ديگر استفاده‌هاي فراوان مي‌شوند. همچنين است در توليد انواع بيشمار آشغال‌هاي غذايي كه به صورت بيسكوئيت و آبنبات و شكلات و بستني و چيپس و پفك و غيره براي مصرف كودكان و نوجوانان با تبليغات خيلي پر هزينه به بازار مي‌ريزند.
روشي كه در استخراج روغن‌هاي معطر گياهي به كار مي‌گيرد براي حفظ كيفيت اصيل آنها خيلي مهم است. اگر روغن معطر را به طريق جوشاندن و تبخير (روش تقطير) استخراج كنند كيفيت و آثارش برجستگي و ارزش همان روغن را كه به طريق غير تقطيري استخراج شده ندارد. در طريق غير تقطيري هرگز از الكل استفاده نمي‌شود زيرا الكل كيفيات ارزشمند روغن‌هاي معطر گياهي را خراب يا نابود مي‌كند.
پيشينه استفاده از روغن‌هاي معطر گياهي دراز و برجسته است. مصريان باستان احتمالاً بيشترين كوشش را هزاران سال پيش براي پرورش عطر درماني كرده‌اند (حدود زماني كه چينيان باستان در حال پرورش طب سوزني بودند، ولي آنان اين روش را عطر درماني نمي‌ناميدند). وقتي گور فرعون مشهور مصر باستان توتن خامون را در سال 1922 گشودند چند ظرف عطر يافتند گواه اين كه ثروتمندان مصر باستان از كندر و مر معطر استفاده مي‌كرده‌اند. دو گروه در مصر باستان استفاده فراوان از روغن‌هاي معطر گياهي و برخي عطرهاي معدني مي‌كرده‌اند. يكي گروه ثروتمندان بود كه استفاده آرايشي و تشريفاتي از آنها مي‌كرد، و ديگري گروه حكيمان درباري و روحانيون معابد مقدس بود كه آنها را براي درمان دردها و زخم‌ها و بيماري‌ها تجويز مي‌كرد، و چنين بود كه استخراج و داد و ستد مواد معطر تجارتي و صنعتي عظيم در مصرباستان بود. وضع شبيه اين در فرهنگ همسايه شرقي مصر باستان يعني فرهنگ سومري، و خيلي دورتر از آن در امپراتوري چين نيز وجود داشت. فينيقيها كه تجار بين‌المللي دوران باستان بودند نقش اصلي را در داد و ستد مواد معطر در كشورهاي حاشيه درياي مديترانه و بين‌النحرين اجرا مي‌كردند. يونانيان باستان از روغن‌هاي معطر گياهي براي درمان زخم‌ها و بيماري‌ها و كاهش دردها و ورم‌ها و نيز براي زيبايي پوست استفاده مي‌كردند. نظام پزشكي روم باستان استفاده‌هاي گوناگون از آنها مي كرد. به طور كلي مي‌توان گفت كه حكيمان دوران باستان از آثار درماني روغن‌هاي معطر گياهي خيلي خوب آگاه بودند. استفاده از داروهاي گياهي، كه روغن‌هاي معطر بخشي از آن بود، روش اصلي درمان بيماري‌ها تا زمان پيدايش پزشكي نوين اروپايي در نيمه قرن نوزدهم بود. يك كتاب داروهاي گياهي كه در سال 1722 در لندن چاپ شده 13 روغن معطر گياهي را به عنوان داروهاي اساسي نام مي‌برد.
اما از نيمه دوم قرن نوزدهم كه رشته شيمي حرفه‌اي علمي شد و داروهاي شيميايي مصنوعي قوي و تند اثر در عرصه حرفه پزشكي نوين فراوان شدند به داروهاي گياهي بي‌اعتنايي شد و روغن‌هاي معطر نيز جايگاه خود را در حرفه پزشكي از دست دادند تا بدانجا كه در اروپاي ابتداي قرن بيستم روغن‌هاي معطر گياهي به كلي از قفسه‌هاي داروخانه‌ها ناپديد شدند، و كل موضوع دارو و درمان گياهي در نظر پزشكان مسئله‌اي تاريخي و كهنه و كم ارزش گرديد. اين وضعيت روغن‌هاي معطر در اوايل قرن بيستم در اروپا بود (توجه كنيد كه مقصود جوامع شهري اروپا است. روستاهاي اروپايي به ويژه در اروپاي شرقي و روسيه تزاري سنت استفاده از روغن‌هاي معطر گياهي براي درمان بيماري‌ها و تسكين دردها و كاهش ورم‌ها را هيچ‌گاه كنار نگذاشتند و امروزه نيز همچنان از آنها استفاده مي‌كنند) آن‌گاه كه يك فرانسوي به نام گاته فوز در حال كار در آزمايشگاه خود دستش را سوزاند، بي‌درنگ دست سوخته‌اش را درون يك ظرف روغن گياه اسطوقودوس كه بر دست اتفاق در كنارش بود فرو كرد و اندكي بعد از سرعت بهبودي سوختگي دستش شگفت زده شد. اين شگفتي او را برانگيخت كه آثار روغن‌هاي معطر گياهي را تحقيق عميق و گسترده كند و چند سال بعد در 1928 او حاصل بررسي‌ها و آزمايش‌هاي خود را به صورت كتابي جامع درباره روغن‌هاي معطر گياهي در اروپا چاپ كرد. او نخستين كسي است كه عنوان عطر درماني را به كار برد.
پزشكي فرانسوي به نام دكتر گوديزار كه در لوس‌آنجلس طبابت مي‌كرد در سال 1938 نتايج برجسته در درمان سرطان پوست و قانقاريا و انواع زخم‌ها با روغن‌هاي معطر گياهي گزارش داد. دكتر ولنه كه او نيز فرانسوي بود در جنگ دوم جهاني روش عطر درماني را براي درمان انواع زخم‌ها و رفع داغ‌هاي مولود آنها فراوان به كار گرفت و كتاب او درباره خواص درماني روغن‌هاي معطر گياهي كه در سال 1964 چاپ شد يكي ديگر از منابع اساسي دانش كنوني اروپا در اين پهنه از پزشكي مكمل است. اروپايي ديگري كه نقشي مهم در باز پيدايي اين رشته جالب و ارزشمند پزشكي مكمل در اروپا داشته بيوشيميست مشهوري به نام مادام موري است. او از روغن‌هاي معطر گياهي در توليد انواع مواد آرايشي و جوانسازي زنان ثروتمند اروپايي استفاده مي‌كرد.
عطر درماني چگونه عمل مي‌كند؟
عطرهايي كه از گياهان استخراج مي‌شوند روغن‌هاي طبيعي با تركيبات پيچيده هستند. آنها انواع مواد شيميايي چون استر، الكل، الرهايد، كتون، و ترپن دارند. هيچ كس دقيقاً نمي‌داند عطرهاي گياهي درون بدن انسان چگونه عمل مي‌كنند، همچنان كه نمي‌دانيم بسياري از داروهاي شيميايي مصنوعي غيرگياهي درون بدن انسان چگونه عمل مي‌كنند ولي آنها را مصرف مي‌كنيم. آسپرين را مدت هشتاد سال بي آن كه بدانيم درون بدن ما چه مي‌كند مصرف كرده‌ايم و با آن شناختي كه از چگونگي عملكرد آن در دهه اخير كسب كرده‌ايم هنوز اندك و ناقص است بيشترين مصرف را بين همه داروها دارد به حدي كه تنها در انگلستان، به عنوان مثال، مردم روزي 16 ميليون قرص آسپرين را مي‌بلعند. همچنان كه مي‌دانيم آسپرين مؤثر است. حكيمان و درمانگران فرهنگ‌هاي گوناگون هزاران سال مي‌دانسته‌اند كه روغن‌هاي معطر گياهي آثار درماني ارزشمند دارند.
روغن‌هاي معطر گياهي را مي‌توان بلعيد، به صورت بخار درون ريه‌ها كشيد، يا با مالش روي پوست جذب كرد. ما همه مي‌دانيم كه برخي ادويه گياهي بر هضم غذا آثار مفيد مي‌گذارند، و به آساني مي‌فهميم كه تنفس بخار روغن اوكاليپتوس و ديگر روغن‌هاي معطر مي‌تواند مفيد باشد. ولي وقتي به مسئله جذب دارو از طريق پوست مي‌رسيم بيشتر ما درنگي شكاكانه مي‌كنيم. تحقيقات دو سه دهه اخير ثابت كرده‌اند كه پوست بدن انسان خيلي بيش از آن كه تاكنون تصور كرده‌ايم توان جذب دارد. شماري از بهترين واحدهاي تحقيقاتي دانشگاهي و داروسازي بين‌المللي چند سال است كوشيده‌اند داروهاي موجود و برخي داروهاي جديد را به طريقي توليد كنند كه از پوست بدن جذب شوند و مستقيماً به اندام‌هاي دروني مورد نظر برسند. اين تحقيقات هم اكنون ثابت كرده‌اند كه برخي داروها را اگر به مدت كافي با نوارهاي خاص نگه دارنده روي پوست بدن قرار دهند آنها به آساني جذب پوست شده و آثار دروني مي‌گذارند.
گزارش‌هاي علمي متعدد درباره مسئله جذب مواد دارويي از طريق پوست در سال‌هاي اخير عرضه شده‌اند و آشكار شده كه شماري داروها كه پرشكان امروزه به صورت كرم و روغن پوستي به بيماران مي‌دهند نه تنها روي پوست بلكه روي كل بدن آثاري مي‌گذارند. يك نمونه از آنها كرم كورتي كوسترويد است. اين كرم اگر مدتي دراز زير پوششي چند باند يا نوار يا ديگر روكش‌هايي كه معمولاً در پزشكي استفاده مي‌كنند روي پوست باقي ماند ذخيره‌اي خطرناك در بدن توليد مي‌كند. تحقيقات دارويي و پوستي همچنين نشان داده‌اند داروهايي كه آثار آنها كاملاً شناخته شده‌اند اگر به جاي بلعيدن از طريق پوست جذب شوند عملكردي متفاوت در بدن دارند. بنابراين كشفيات بايد گفت كه روغن‌هاي معطر گياهي آثاري دارند كه نمي‌توانيم تنها با مطالعه ساختار ظاهري آنها را درك كنيم. طرق اثرگذاري آنها بسيار بغرنج است زيرا هيچ يك از آنها عنصري منفرد نيست بلكه مجموعه‌اي از انواع ملكول‌هاي تركيبي است كه روي پوست و درون بدن با يكديگر و با شماري ديگر عناصر موجود در بدن داد و ستدهاي شيميايي متقابل مي‌كنند.
اما بياييد اينك برگرديم به كيفيت اساسي روغن‌هاي معطر: بوي آنها، هيچ كس واقعاً نمي‌داند معناي «بو» چيست. اين كلمه مفهومي خيلي پيچيده‌تر از آن دارد كه پزشكان و دانشمندان پنداشته‌اند مواد بودار (بيشتر روغن‌هاي معطر گياهي بوي عامه پسند دارند) ذراتي پخش مي‌كنند كه آنها را ملكول‌هاي بودار يا ملكول‌هاي ناشر بو مي‌نامند. دماغ انسان اين ملكول‌هاي ناپيدا را مي‌گيرد و سپس اطلاعاتي ويژه از آنها به چند بخش خاص مغزمي‌فرستد و مغز آن اطلاعات را به عنوان بوهاي آشنا يا بيگانه يا دلپسند يا خوب يا بد و غيره طبقه‌بندي و تفسير مي‌كند.
دانش و هنر عطرشناسي متكي به اين است كه بوها آثار جذابيت‌هاي خاص دارند كه آنها را مي‌توان به كيفيت جنسي، آرام‌بخش، تحريك كنندگي، شادي‌آوري، دلپسندي، لذت دهي، و غيره طبقه بندي كرد. صدها فرهنگ گوناگون در سراسر دنيا هستند كه از نظر جغرافيايي صدها يا هزارها كيلومتر و از نظر تاريخي، سال‌ها يا قرن‌ها با يكديگر فاصله دارند ولي جالب است كه همگي در پسنديدن برخي روغن‌هاي معطر گياهي احساسي و نگرشي مشترك دارند. عطر زدن به پوست احتمالاً آثاري و مفاهيمي خيلي بيشتر و عميق‌تر از آن كه دختر فروشنده پشت پيشخوان فروشگاه لوازم آرايش مي‌پندارد دارد. آيا به اين احتمال كه ما با پوست خود نيز چون دماغ خود بوها را حس مي‌كنيم توجه كرده‌ايم؟ چند تحقيق جالب از روسيه گزارش كرده‌اند كه شماري مردم مي‌توانند (و ديگران را مي‌توان تعليم داد كه بتوانند) رنگ‌ها را با پوست خود حس كنند. برخي مردم پس از تعليمي كوتاه مدت ياد مي‌گيرند با چشمان بسته و تنها با تماس نوك انگشت انواع رنگ‌ها را به درستي تشخيص دهند. چند بررسي آزمايشگاهي آثار مواد به اصطلاح روانگردان در بدن انسان گزارش داده‌اند كه چندي از توان‌هاي بالقوه آدمي تحت اثر ماده ال. اس. دي ناگهان بالفعل مي‌شوند و او مي‌تواند طعم‌ها را «بشنود» و رنگ‌ها را «بو كند» و مانند آنها؛ بنابراين شايد بو كردن از طريق پوست نيز تواني بوده كه جايي در طول تاريخ تمدن خود گم كرده‌ايم.
عطر درماني از روغن‌هاي معطر حيواني و معدني استفاده نمي‌كند. همه روغن‌هاي معطر كه اين روش درماني به كار مي‌گيرد از گياهان مي‌آيند. اين روغن‌ها آن‌گاه كه جذب شدند از طريق مايعات بين سلولي در همه بدن پخش مي‌شوند. بنابر گزارش دكتر تيران در كتابش با عنوان «هنر عطر درماني». شماري روغن‌هاي معطر گياهي را اندام‌هاي خاص بدن مي‌گيرند و برخي ديگر در سراسر بدن پخش مي‌شوند. ما هنوز نمي‌دانيم اين دوگانگي چه علت يا عللي دارد ولي گردش خون احتمالاً نقشي تعيين كننده در اين مسئله دارد. آن‌گاه كه روغن‌هاي معطر جذب بدن شدند (از طريق خوردن يا پوست يا بخار تنفسي)، مقدراي از آنها از راه‌هاي تنفس و ادرار دفع مي‌شوند، و مقداري ديگر پس از تغييرات و تركيباتي چند در دستگاه گوارش (چون ديگر داروهاي شيميايي غيرگياهي) همراه مواد زايد گوارشي از بدن بيرون مي‌روند. چند روغن معطر گياهي هستند كه اگر به مقدار زياد خورده شوند شخص مصرف كننده را مسموم مي‌كنند، بنابراين مقدار مصرف بيروني (پوستي) و دروني (خوردني) آنها متفاوتند و بايد به دقت تعيين شوند. مقدار مصرف آنها از ديدگاهي ديگر نيز مهم است: برخي روغن‌هاي معطر در مقادير متفاوت آثار متفاوت در بدن توليد مي‌كنند. مثلاً روغن فرنجمشك و روغن اكليل كوهي، هر دو اگر به مقدار كم مصرف شوند اثر آرام‌بخش مي‌گذارند و اگر به مقدار زياد مصرف شوند اثر تحرك كنندگي توليد مي‌كنند پس به مقدار مصرف آنها بايد توجه دقيق شود. مقدار تجويز روغن‌هاي معطر گياهي، چون هر داروي ديگر، بايد پس از تشخيص بيماري و پس از شناخت و در نظرگيري علل زير بنايي بيماري و با توجه به شرايط جسمي و ذهني و سني شخص بيمار تعيين شود.
تحقيقاتي كه تاكنون در كشورهاي غربي درباره آثار روغن‌هاي معطر گياهي و چگونگي عملكرد آنها در بدن انسان انجام شده‌اند كافي نبوده‌اند، اما همپاي افزايش نارضايتي عامه مردم از آثار جانبي زيانمند بسياري از داروهاي قدرتمند غير گياهي كه امروزه توليد و تجويز گسترده مي‌شوند توجه به نقش درماني روغن‌هاي معطر گياهي (و ديگر داروهاي گياهي) دگربار شروع به افزايش كرده است. اميد است واحدهاي تحقيقاتي نوين دانشگاهي و شركت‌هاي داروسازي دنباله بررسي‌هاي پيشين را از آنجايي كه ديگر پژوهشگران ناتمام رها كرده‌اند پيگيرند. يك گروه تحقيقي ژاپني در سال 1963 كشف كرد كه رازيانه، نعناع، هل، و چندي ديگر روغن‌هاي معطر گياهي اثر ضد تشنجي در روده موش مي‌گذارند. (اجداد چيني آنان و نيز هنديان هزار سال پيش‌تر چنان كشفياتي را در مورد انسان كرده بودند) يك تحقيق ايتاليايي كه در 1925 انجام شد گزارش داد كه مقدار توليد بزاق دهان در كساني كه حس چشايي آنان را با سد كردن عصب چشايي آنان باطل كرده بودند بستگي زياد به خوشبويي يا بدبويي روغن‌هاي بودار داشت. بنابراين مي‌توان اين فرض را پروراند كه اگر بتوان غدد ترشحي دهان را بدانگونه با عطر روغن‌هاي گياهي تحريك به توليد كرد، امكان همين كار با ديگر غدد درونريز بدن و به ويژه با غدد گوارشي نيز بايد باشد.
چند روغن معطر گياهي مسهل‌هاي طبيعي هستند و حركات انقباضي عضلات جدار روده‌ها را براي جلو راندن مواد زايد گوارشي به آرامي مي‌افزايند. برخي روغن‌هاي معطر گياهي ديگر ديواره‌هاي روده‌ها را آرام مي‌كنند و از تشنج آنها مي‌كاهند. آثار روغن‌هاي معطر گياهي در نظام گردش خون برجستگي كم‌تري دارد. روغن اگيوتركي فشار خون را مي‌كاهد و روغن‌هايي ديگر كه خود نشان تجويز مي‌شود گردش خود حاشيه‌اي يا كناري بدن را به ويژه در دست‌ها بهبود مي‌بخشند. آثار ضدتشجي اين روغن‌ها به ويژه در ريه‌ها مفيدند. تحقيقي در سال 1970 گزارش داده كه اثر خلط آوري روغن ليمو (به صورت بخار تنفسي) در سطحي كه نمي‌شد با حس بويايي آن را درك كرد بيشترين بود، مفيد بودن چند روغن معطر گياهي براي افزايش خلط بيرون ريزي ريه‌ها كاملاً شناخته شده است. ولي تاكنون آشكار نبود كه اين روغن‌ها تا چه حد قوي و مؤثر هستند. آزمايش‌هاي جديد ثابت كرده‌اند كه مقداري بسيار اندك از اين روغن‌ها دفع خط ريه‌ها را فوق‌العاده مي‌افزايد و به بهبود تنفس بيماران گرفتار تنگي نفس حاد كمك اساسي مي‌كند.
ما هنوز اطلاعات درستي از نقش هورموني بيشتر روغن‌هاي معطر گياهي در بدن گياهي كه از آن استخراج مي‌شوند نداريم ولي مي‌دانيم كه برخي از آنها چنان نقشي را در بدن انسان مي‌توانند اجرا كنند. گياه عشبه هورمون جنسي مذكر تستوسترون دارد، تخم باديان (زينان)، رازيانه، و رازك هورمون استروژن دارند، گياهVitex Angus Castus هورمون پروژسترون دارد. آينده تفكيك و استخراج بسياري از اين مواد گياهي اميدوار كننده است زيرا خواست و پسند عامه مردم چنين است و هم اكنون شركت‌ها و صنايع دارويي بزرگ و كوچك در سراسر دنيا به اين گرايش و گزينش واكنش مثبت نشان داده‌اند. قرص ضدبارداري توليد شده از گياهان تنها يك نمونه از هزاران استفاده‌هاي پيشگيري و درمان گياهان است كه بار ديگر در تاريخ اهميت يافته‌اند و اين بار به آدمي حق انتخاب داده‌اند.
چگونگي اجراي اين روش
كاربرد روش عطر درماني در جزاير بريتانيا فراوان نيست و در آنجا شايد تنها يك دوجين درمانگر ماهر اين روش يافت شوند ولي در قاره اروپا به طور كلي مي‌توان گفت كه محبوبيت زياد دارد و به ويژه در فرانسه خواهان و درمانگران خيلي زياد هستند. قوانين انگلستان به هر كسي اجازه مي‌دهند كه خود را درمانگر عطر درماني معرفي كند و به اجراي آن روي مردم پردازد. در فرانسه وضعيت چنان نيست و درمانگران اين روش نيز چون ديگر روش‌هاي پزشكي مكمل اگر خود پزشك رسمي نباشند بايد تحت نظارت يك پزشك، فعاليت پزشكي كنند. در قاره اروپا اين روش معمولاً همراه يكي ديگر از درمان‌هاي پزشكي مكمل چون طب سوزني، يا رادي استزيا، يا اوستوپاتي عرضه مي‌شود ولي در جزاير بريتانيا عرضه آن اغلب مستقل از ديگر رشته‌هاي پزشكي مكمل است.
نقطه شروع در روش عطر درماني، چون هر درمان ديگر پزشكي، رسيدن به نوعي تشخيص بيماري است. اين فوراً مسئله‌اي دشوار را پيش مي‌كشد. پزشكي متعارف حاكم براي تشخيص بيماري، يا به واقع براي نام و عنوان گذاري آن، متكي است به مشاهده آثار و علايم ظاهري بيماري كه شخص بيمار نشان مي‌دهد. پس از انتخاب عنوان براي بيماريي كه تصور مي شود علت پيدايش آن علايم است، دارو و درماني كه پزشك براساس آگاهي و تجربه خود مي‌داند كه در رفع و به واقع در بيش تر موارد فقط براي تسكين موقت آن علايم مؤثرند تجويز مي‌شود. اين فرايند متأسفانه مي‌تواند به اشتباه رود زيرا بيمار ممكن است ويژگي‌هاي گمراه كننده نشان دهد و به اين معنا كه علايم مشهود ممكن است عنواني و تشخيصي نامربوط را در ذهن پزشك عرضه يا تداعي كنند و بدين گونه او را به تجويز دارويي نامناسب و حتي زيان‌آور هدايت كنند. ترديد نيست كه برخي بيماري‌ها اساساً غير قابل «عنوان گذاري» هستند، و برخي ديگر كه علايم جسمي جلوه مي‌دهند علل ذهني ـ رواني دارند.
چنين است كه بسياري از درمانگران رشته‌هاي متفاوت پزشكي مكمل، و نيز درمانگران عطر درماني، باور دارند كه بهتر است مرحله ميان يا عنوان گذاري بر بيماري را كنار گذارند و مستقيماً به مرحله درماني پردازند. البته درمانگران عطر درماني كاربردهاي خاص انواع روغن‌هاي معطر گياهي را مي‌شناسند ولي بسياري از آنان از روش رادي استزيا براي انتخاب بهترين دارو يا داروها براي بيماران خود استفاده مي‌كنند. آنان از نوع آونگ براي مشخص كردن دارو يا مجموعه‌اي از داروهاي مناسب هر بيماري استفاده مي‌كند و سپس روغن يا مخلوطي از روغن‌هاي انتخاب شده را آماده مي كنند يا اگر آماده‌اش در دسترس بود تجويز مي‌كنند يا روي پوست بيمار مي‌مالند. بدين طريق نيازي نيست كه نوعي نام طبقه‌بندي كننده يا عنوان گذاري بر بيماري (عملي كه پزشكان «تشخيص» مي‌نامند) حتماً به كار گرفته شود، به شرطي كه دارو دقيقاً مناسب نياز بيمار باشد.
آن‌گونه كه بيشتر مردم ديديم چند راه براي كسب آثار مفيد روغن‌هاي معطر گياهي هستند شماري درمانگران آنها را مانند داروهاي ديگر تجويز خوراكي مي‌كنند؛ برخي ديگر آنها را در شكل بخار تنفسي تجويز مي‌كنند؛ و ديگران آنها را براي مالش روي پوست تجويز مي‌كنند يا خود روي پوست بيمار ماساژ مي‌دهند. درمانگراني هم هستند كه مخلوطي از هر سه گونه كاربردهاي روغن‌هاي معطر را به كار مي‌گيرند.
اگر طريق مالش روي پوست انتخاب شود، عواملي ديگر هستند كه ابتدا بايد به آنها توجه شود. نخست اين كه پوست بيمار بايد كاملاً پاك و آماده دريافت روغن باشد. بيشتر مردم پوستي دارند كه آماده جذب روغن‌هاي معطر گياهي نيست زيرا تغذيه غيرطبيعي معمول در جوامع نوين شهري، استفاده افراطي از سيگار، الكل، كافئين و ديگر مواد مخدر يا محرك، انواع مواد آرايشي با رنگ‌ها و عطرهاي مصنوعي آنها، انواع اسپري‌هاي معطر و ادوكلن‌هاي تجاري، و انواع آلودگي‌هاي محيط زيست شهري پوست مردم شهرنشين را از حالت طبيعي آن كه اندامي بسيار حساس و حياتي و گيرنده است تبديل به پوششي نيم مرده و سست و كم احساس كرده‌اند و از توان جذب آن خيلي كاسته‌اند. درمانگران ماهر روش عطر درماني ابتدا زماني كافي صرف پاكيزگي و احياء پوست بيمار و بازگرداند حساسيت طبيعي آن مي‌كنند تا آماده جذب وانتقال روغن‌هاي معطر گياهي شود. او با استفاده از كمپرس داغ، وان حمامي كه در آب آن روغني خاص ريخته است، چراغ‌هاي گرم كننده ماساژهايي چون نوع سوئدي يا نوع اوستئوپاتي، يا حتي استعمال سوزن‌هاي طب سوزني نفوذ روغن‌هاي معطر گياهي را به درون پوست بيمار تسهيل و تقويت مي‌كند.
روغن‌هاي معطر گياهي با استفاده از يكي يا چندي از آن روش‌هاي كمكي امكاني خوب مي‌يابند كه زخم‌ها يا ديگر پديده‌هاي نامطلوب روي پوست را درمان كنند؛ درون پوست نفوذ كنند؛ دردها و ناراحتي‌هاي اعضاي درون بدن بيمار را درمان كنند؛ بيمار را تحريك يا آرام كنند؛ و در عين حال با اثرگذاري بر مريديان‌ها يا مناطق واكنشي/ انعكاسي بدن بر ديگر اندام‌هاي بدن نيز آثار مطلوب گذارند. تجربيات روش عطر درماني ثابت كرده‌اند كه ماساژ چهره يا پشت تنه با آن روغن‌ها معمولاً براي دستيابي به نتايج مطلوب كافي است. معمولاً يك مجموعه ده جلسه‌اي عطر درماني ضروري است ولي زودتر از آن هم مي‌توان به نتايج مطلوب دست يافت.
موارد استفاده
بيماري‌هايي كه با استفاده از روغن‌هاي معطر گياهي بهبود مي‌يابند و درمان مي‌شوند فراوانند و بررسي متون كهن و نوين فرهنگ‌هاي گوناگون نشان مي‌دهند كه اين روغن‌ها را در نزديك به يكصد بيماري و وضعيت نامطلوب جسمي رواني ـ عصبي به كار گرفته و نتايج درماني خوب كسب كرده‌اند ولي اينجا تنها برخي از آنها را نام مي‌بريم؛ انواع زخم‌ها و سوختگي‌ها و ورم ها، داغ‌هاي روي پوست، انواع جوش‌هاي چهره، كشيدگي‌هاي مولد زايمان (كه قابل پيشگيري با روغن مناسب نيز هستند)، انواع دردهاي عضلاني و مفصلي، انواع بيماري‌هاي ريوي چون آسم و برونشيت، سرماخوردگي، ناراحتي‌هاي روده بزرگ، ناراحتي‌ها و بيماري‌هاي معده، يبوست، سرفه، غده‌ها يا كيست‌هاي دروني و بيروني، افسردگي رواني، غش، اسهال، تب، اگزماي پوستي، بواسير، گازهاي زياد گوارشي، سردرد، سوءهضم، روماتيسم، شوك‌هاي جسمي و رواني، سينوزيتيس، پوست خشك يا چرب يا خيلي حساس يا خيلي تحريك شده، گلوي ناراحت، درد دندان، درد پشت، ضعف جنسي، و غيره، افزون بر آنها كه نام برديم و نبرديم، روغن‌هاي معطر گياهي را مي‌توان براي تحريك و تقويت اشخاص ضعيف و سست يا آرام كردن اشخاص ناراحت، و وسواسي و نگران استفاده كرد.
عطر درماني در بهترين حالات خود نوعي روش درمان گياهي با خطرات ناچيز و عوارض اندك است، و در پست‌ترين حالات خود ماساژي آرام‌بخش است، گاهي نيز همراه با روند درماني حمايت كننده‌اي از سوي درمانگر.
روش عطر درماني ممكن است به علت هزينه نسبتاً گران آن هيچ‌گاه استفاده خيلي گسترده نيابد. توليد روغن‌هاي معطر گياهي و نگهداري آنها كه بايد در شرايطي خاص باشد تا خواص آنها ناپديد نشوند هزينه نسبتاً گران دارد و البته هشت تا ده جلسه درمان نيز ارزان نيست. انتخاب روغني مناسب براي هر بيماري هنري است كه ساليان دراز عمر درمانگري كوشا را مي‌گيرد تا در او به كمال رسد، و هفته‌ها يا ماه‌ها طول مي‌كشد تا حداكثر نتايج مطلوب خود را در شخص بيمار ظاهر سازد. بنابراين چون روش عطر درماني زماني نسبتاً دراز مي‌گيرد تا نتايج درماني مطلوب دهد و از داروهاي نسبتاً گران‌بها استفاده مي‌كند، امكان اين كه يكي از روش‌هاي خيلي گسترده پزشكي شود اندك است.
آيا اين روش مؤثر است؟
پاسخ بي‌ترديد «بله» است، اگر اين روش را درمانگري ماهر براي بيماري‌هاي مشخصي كه چند نمونه از آنها را در بالا نام برديم به كار گيرد. تعيين دقيق و كامل همه آنچه روغن‌هاي معطر گياهي مي‌توانند انجام دهند و همه آنچه كه روش عطر درماني ادعا مي‌كند كه آنها مي‌توانند انجام دهند دشوار است. مسلم است كه روغن‌هاي معطر گياهي درون پوست نفوذ مي‌كنند، به ويژه به ياري ماساژ و حرارت و رطوبت گرم، ولي هنوز به درستي شناخته نشده كه وقتي درون پوست نفوذ كردند و درون بدن رفتن آنجا چگونه عمل مي‌كنند. سلسله‌اي تحقيقات جديد نياز است تا بتوانيم ماهيت همه آثار روغن‌هاي معطر گياهي را درون بدن انسان دقيقاً درك كنيم.
چنان تحقيقاتي، بدبختانه، هزينه اي نسبتاً گران دارند، اجراي آنها دشوارتر از تحقيقات مشابه است، و زماني درازتر از تحقيقات معمول دارويي مي‌گيرند. بنابراين به شكل‌گيري آنها نمي‌توان خيلي اميدوار بود. به عنوان مثال، در كل جزاير بريتانيا تنها تعدادي انگشت شمار بيولوژيست گياهي كه دانش كافي براي تحقيق در ظرايف اتمي و ملكولي سلول‌هاي گياهي دارند يافت مي‌شوند. تنها راه منطقي تحقيقات گسترده درباره روغن‌هاي معطر گياهي اين است كه صنايع داروسازي خصوصي و ملي و دانشگاه‌هاي بزرگ با بودجه‌هاي هنگفتي كه براي چنان تحقيقات دارويي دارند كوششي همه جانبه در اين زمينه انجام دهند. در اين زمان امكان شكل‌گيري چنان تحقيقات اندك است ولي ممكن است با گران‌تر شدن فزاينده داروهاي غيرگياهي و خدمات پزشكي و تقاضاهاي روزافزون عامه مردم براي دسترسي به اشكال طبيعي‌تر درماني، چنان تحقيقاتي امكان اجرا يابند.
منبع: انتشارات ياهو / تلفن سفارش22848777
کتاب: 32 روش درماني نامتعارف
اثر: دکتر اندرواستنوي
مترجم: پرويز پهلوان
