ريسك فاكتورهاي وابسته به ميزبان (مصرف كننده دارو) براي وقوع اثرات جانبي تداخل دارو- غذا به شرح زير ميباشند :
1-الكلي بودن بيمار (افزايش احتمال وقوع تداخل به خاطر ناسازگاريهاي دارو-الكل)
2-بارداري (اختلال در تغذيه جنين ناشي از دارو و ضمناً احتمال ايجاد اثرات تراتوژني)
3-سوء استفاده بيمار از داروهاي مسهل (هيپوكالمي ناشي از دارو همراه با اختلال در جذب)
4-سوء استفاده از ضد اسيدها (كمبود فسفات)
5-ابتلا به آرتريت مزمن (واكنشهاي ناشي از داروهاي ضد التهاب، مثل آسپيرين يا ايندومتاسين كه باعث خونريزي گوارشي و كم خوني ميگردند).
6-ابتلاء به فشارخون همراه با دپرسيون ناشي از مصرف داروهاي مهاركننده مونوآمين اكسيداز (واكنش تيراميني).
7-ابتلاء به سل ريوي (كمبود ويتامين بدن ناشي از دارو به علت مصرف همزمان چند داروي ضد سل كه سبب كمبود ويتامينهاي B6، نياسين و ويتامين D فعال ميگردند).
8-ابتلاء به صرع (كمبود فولات و ويتامين D به علت مصرف طولاني مدت داروهائي مثل فنيتوئين و فنوباربيتال در درمان صرع).
عواملي كه وابسته به رژيم داروئي بوده و احتمال وقوع تداخل غذا- دارو را زياد ميكنند : (عواملي كه درصورت وجود آنها ميتوان احتمال وقوع تداخل را پيشبيني كرد) شامل موارد ذيل ميباشند :
1-عارضه جانبي تداخل دارو- غذا با ايجاد اثر درماني دلخواه دارو مرتبط باشد.
2-دستورهاي داروئي شامل مصرف دارو همزمان با غذائي باشد كه با دارو- تداخل دارد.
3-به بيمار در مورد چگونگي مصرف دارو و فاصله زماني مصرف دارو نسبت به غذا يا نوشابه و يا عدم مصرف دارو در رابطه با غذائي خاص آگاهي داده نشود.
4-مصرف طولاني مدتدار و موردنظر باشد.
5-به بيمار بيشتر از يك دارو داده شود و در نتيجه احتمال وقوع عوارض جانبي مشابه يا اضافي از طريق تداخل دارو- غذا افزايش يابد.
ممكن است چندين ريسك فاكتور تداخل دارو-غذا در يك بيمار بطور همزمان وجود داشته باشد و اين عوامل مجموعاً سبب بروز عوارض جانبي تداخل دارو-غذا گردند (بخصوص نارسائيهاي تغذيهاي ناشي از دارو).
دانستن اين نكته ضروري است كه بسياري از اين عوارض جانبي در صورتيكه پزشك و بيمار دريافت كننده دارو در مورد ريسك فاكتورها و روشهاي پيشگيري از اين عوارض آگاهي داشته باشند، قابل پيشگيري ميباشد.
اثرات غذا، مواد مغذي و نوع تغذيه برروي وضعيت دارو در بدن
اجزاء غذا ميتوانند جذب و متابوليسم مواد مغذي و داروها را افزايش داده، و يا به تعويق اندازند.
وسعت اثر غذا برروي جذب يا متابوليسم دارو بستگي دارد به :
1-خصوصيات غذا
2-زمان مصرف غذا و صرف مايعات همراه آن
3-خصوصيات فرد مصرف كننده غذا كارآيي رژيم غذايي در فراهم آوردن مواد مغذي براي بدن و كارآيي درماني دارو با تداخلات دارو- غذا مرتبط ميباشند.
اثرات داروها، رژيمهاي خاص غذائي، فرآوردههاي رژيمي بر فراهمي زيستي داروها و مواد مغذي :
خواص فيزيكوشيميائي مادة مغذي يا داروئي و همچنين حالتهاي فيزيولوژيك و يا پاتوفيزيولوژيك دستگاه گوارش برجذب تأثير ميگذارند.
درحاليكه مقدار داروي جذب شده عمدتاً به خواص حلاليت و وسعت متابوليسم دارو در دستگاه گوارشي بستگي دارد، جذب يك ماده مغذي به كارآئي مراحل هضم و جذب خاص وابسته ميباشد.
بيماريهاي دستگاه گوارش ميتوانند جذب داروها و مواد مغذي را تغيير دهند. چگونگي درمان اين بيماريها نيز ميتواند براين امر تأثير گذارد.
عوامل مهم تعيين كنندة كارآئي جذب مواد مغذي و داروها به اين شرح ميباشد :
1-منبع مادةمغذي : اينكه آيا منبع مادة مغذي، غذا يا فرآورده مكمل غذائي بوده و اينكه اگر منشاء آن غذا باشد،آيا بطور طبيعي در غذا وجود دارد و يا بعنوان غني كننده به آن افزوده شده است؟
2-نوع مادة مغذي : شامل گروه شيميائي، اندازة ذرات و حلاليت.
3-تركيب رژيم غذائي ازز نظر مواد مغذي داراي مولكول درشت : شامل نوع و درصد كربوهيدرات، چربي و پروتئين.
4-تركيب رژيم غذائي از نظر مواد مغذي داراي مولكول ريز : شامل ويتامينها، مواد معدني و عناصر كمياب.
5-مقدار فيبر مصرف شده در رژيم غذائي : شامل نوع يا انواع، شكل و مقدار مصرف شده.
6-اجزاء غيرمغذي موجود در رژيم غذائي : شامل فيتاتها، تاننها و غيره
7-اسيديته معده : شامل وجود يا عدم وجود هيپوكلرهيدريا و يا آكلرهيدريا (كمبود يا عدم ترشح اسيد معده)
8-هضم گوارشي : شامل تأثير سن يا بيماري برهضم غذا و يا مهار هضم توسط دارو
9-زمان تخليه معده : شامل تغيير زمان ماندن غذا در معده بعلت بيماري يا دارو
10-فعاليت پانكراس : شامل كم شدن تشرح اگوكرين (بيرونريز) پانكراس
11-وسعت سطح جذبي روده (بخصوص رودة كوچك)
12- فعاليت آنزيمي روده : شامل فعاليت يا حالتهاي ديگر ديساكاريدازها
13-فعاليت جذبي روده : شامل سالم بودن و يا حالتهاي ديگر سيستمهاي انتقال دهنده فعال يا سيستمهاي انتقال دهنده و با واسطة كارير (حامل)
14-فعاليت كبدي- صفراواي : شامل سنتز اسيدهاي صفراوي، ترشح صفرا، و فعاليت كيسه صفرا.
15-فلورميكروارگانيسمي روده : شامل وجود يا عدم وجود زيادي رشد باكتريها و يا سترون بودن روده از نظر باكتريها
16-انگلها : شامل وجود يا عدم وجود كرمهاي انگلي كه براي مصرف مواد مغذي با ميزبان رقابت ميكنند.
17-فعاليت حركتي روده : شامل وجود يا عدم وجود بيحركتي روده يا اسهال
18- سن : شامل سن بسيار زياد يا بسيار كم
19-وضعيت فيزيولوژيك : مثل موارد بارداري
20-وضعيت تغذيهاي : مثل وجود شكل خاصي از بدجذبي مانند بدجذبي آهن
21-عوامل محيطي : مانند در معرض اشعه ماوراء بنفش قرار گرفتن كه باعث القاء سنتز ويتامين D در پوست ميشود.
22-بيماريهاي گوارشي : شامل وجود يا عدم وجود انتروپاتيها، التهاب روده، فيبروزكيستي، پانكراتيت، هپاتيت، يا سيروز
23-فعاليت كليوي : شامل سنتز كليوي متابوليتهاي ويتامين D و دفع مواد مغذي از راه ادرار
24-از دست دادن مواد از طريق پوست : شامل از دست دادن مواد مغذي از راه پوسته شدن پوست يا عرق كردن و يا تجزيه نوري ويتامينها در پوست
25-اختلالات مادرزادي متابوليسم : مانند اختلالات مادرزادي انتقال مواد غذائي در بدن.
26-داروها : شامل استفاده يا سوء استفاده از الكل و داروهائي كه جذب مواد مغذي را مختل ميكنند.