راهنمائي‌هاي كلي در مورد تداخل‌هاي دارو-غذا در بيماران مسن قلبي :
بيماران قلبي مسن دو گروه هستند :
1-مبتلايان به فشار خون
2-مبتلايان به نارسائي احتقاني قلب.
اگر در اين بيماران جهت كنترل فشارخون از ديورتيك‌ها استفاده كنيم، تعادل مواد معدني در بدن به هم خواهد خورد. گروه دوم از داروي ديژيتال استفاده مي‌كنند. مصرف دز بالاي اين دارو به مدت طولاني سبب بروز عوارضي مانند تهوع، بي‌اشتهائي، و كاهش شديد وزن بدن مي‌گردد. استفاده از ديورتيك‌ها در اين بيماران مي‌تواند منجر به كمبود جدي پتاسيم و منيزيم گردد. كمبود پتاسيم يكي از علل اصلي ايجاد مسموميت با ديژيتال مي‌باشد. (عارضة ايجاد شده در مسموميت با ديژيتال آريتمي قوي و كشنده مي‌باشد). اگر رژيم غذائي اين بيماران فقر پتاسيم داشته باشد يا اين افراد بطور همزمان از داروهاي مسهل (مثل فنل فتالئين، بيزاكوديل و سنا) استفاده كنند، احتمال برو مسموميت با ديژيتال افزايش مي‌يابد.
ارزيابي احتمال بروز عوارض :
1-ليست داروهاي مورد مصرف اين بيماران را از نظر وجود داروهاي كاهندة پتاسيم، كنترل كنيد.
2-بيماران را از نظر وجود ضعف عضلاني غيرطبيعي تحت آزمايش قرار دهيد (علامت كمبود پتاسيم).
3-غلظت الكتروليت‌ها را در خون بيمار كنترل كنيد (براي تشخيص وجود يا عدم وجود هيپوكالمي). درصورتيكه غلظت پتاسيم سرم از 5/3 ميلي‌مول در ليتر كمتر باشد، بيمار مبتلا به هيپوكالمي است.
4-درصورتيكه بيمار هيپوكالميك از ديژيتال استفاده مي‌كند، از وي نوار قلبي گرفته و وجود يا عدم وجود آريتمي (علامت مسموميت با ديژيتال) را بررسي كنيد. درمورد مصرف يا عدم مصرف ديورتيك توسط بيمار، تحقيق كنيد : مبتلايان به فشارخون بيشتر از ديورتيك‌هاي ذيل استفاده مي‌كنند : هيدروكلروتيازيد، متكلوتيازيد، هيدروفلومتيازيد، بندروفلومتيازيد، و كلرتاليدون. مبتلايان به نارسائي احتقاني قلب معمولاً از داروهاي مدر زير استفاده مي‌كنند : فورسمايد، اتاكرينيك اسيد، و بومتان. مصرف طويل‌المدت اين داروها سبب كاهش شديد پتاسيم مي‌گردد. درمورد مصرف يا عدم مصرف مسهل توسط بيمار نيز تحقيق كنيد. مصرف طويل‌المدت مسهل‌هاي زير همراه با ديورتيك‌ها مي‌تواند منجر به كمبود پتاسيم گردد : فنيل فتالئين، بيزاكوديل و سنا.
5-درمورد وجود يا عدم وجود كمبود سديم در بيماراني كه ديورتيك مصرف مي‌كنند، تحقيق نمائيد. كمبود شديد سديم در بيماراني كه ديورتيك مصرف كرده و از رژيم غذائي كم سديم استفاده مي‌نمايند خصوصاً در تابستان كه سديم بدنشان توسط عرق دفع مي‌شود، ظاهر خواهد شد.
كاهش سديم يا هيپوناترمي موقعيكه غلظت سرمي سديم كمتر از 136 ميلي‌مول درليتر است ظاهر مي‌شود.
6-هر هفته وزن بيماراني را كه ديژيتال مصرف مي‌كنند اندازه‌گيري نمائيد كاهش وزن در اين بيماران ممكن است به علت كاهش مايع ادم باشد. كاهش وزن زياد همراه با بي‌اشتهائي مي‌تواند به علت مسموميت با ديژيتال باشد.
پيشگيري از بروز عوارض :
1-بيماراني كه دچار كمبود پتاسيم هستند نياز بيشتري به مصرف پتاسيم از طريق رژيم غذائي و يا مكمل‌هاي حاوي پتاسيم، دارند. به هرحال بايد توجه داشت در افرادي كه دچار اختلال كليوي مي‌باشند، مصرف دز بالاي پتاسيم ايجاد هيپركالمي يا نارسائي كليوي مي‌نمايد. افزايش مصرف پتاسيم از طريق غذا براستفاده از مكمل‌هاي حاوي پتاسيم ارحجيت دارد. بهترين منابع غذائي پتاسيم عبارتند از : موز، آب پرتقال، و سبزيجاتي كه برگ سبز دارند. فراموش نكنيد كه مصرف مسهل‌ها را قطع كنيد.
2-بيماراني كه كمبود سديم دارند، بايد استفاده از ديورتيك‌ها را قطع نموده و مصرف سديم خود را تا رسيدن غلظت سرمي سديم به حد طبيعي افزايش دهند.
3-بيماران مصرف كنندة ديژيتال كه وزن بدن خود را از دست داده‌اند، احتياج به كم كردن دز داروئي دارند. دز دارو بايد به طريقي تنظيم شود كه اشتهاي آنها به حالت اوليه برگردد.
نكاتي كه بايد در پرونده پزشكي بيمار ثبت گردد : شناسائي عوارض جانبي تداخل‌هاي دارو- غذا در بيماران قلبي، همچنين درمان و پاسخ به درمان.
راهنمائي‌هاي كلي در مورد الكلي‌هاي مسن در مراكز درماني سالمندان
1-الكلي‌هائي كه در مراكز درماني سالمندان تحت مراقبت قرار مي‌گيرند را مي‌توان با استفاده از تاريخچه پزشكي و اجتماعي آنها و يا تشخيص از طريق اعتراف يا استفاده از تعقيب رفتار آنها، شناخت.
2-الكلي‌ها، بخصوص آنها كه دچار بيماري كبدي هستند در معرض خطر سوء تغذيه قرار دارند.
3-الكلي‌ها ممكن است تغييرات حساب نشده‌اي در خصوص وزن بدنشان، از خود نشان دهند كه دليل آن را مي‌توان عادات ناپايدار غذائي دانست. اين تغيير وزن نشانة ظرفيت آسيب‌پذير جذب يا استفاده از مواد مغذي به دليل ضعف عضلاني و جمع شدن مايعات بصورت ورم يا آسيت مي‌باشد.
4-الكلي‌ها به دليل سوء تغذيه و كاهش تحمل پروتئين نيازمند برنامة رژيمي ويژه‌اي مي‌باشند.
ارزيابي احتمال بروز عوارض :
1-براي تشخيص الكليسم، سوابق پزشكي بيمار را از نظر سوء استفاده از الكل، كبد حساس به الكل، يا بيماري مغز يا پانكراس بررسي نمائيد.
2-براي تشخيص سوء تغذيه، وزن و قد بيمار را اندازه بگيريد. علاوه بروزن بايستي دور بازو را نيز اندازه گرفت. گزارش آمايشگاهي خون‌شناسي بيمار را از نظر كم خوني و MCV بالا (زيادبودن حجم متوسط گلبول‌هاي قرمز) كه علائم كمبود فولات مي‌باشند، بررسي نمائيد.
نتايج آزمايشات بيوشيميائي درمورد بالا بودن آنزيم ترانس آميناز (SGOT) را كه نشان دهندة وجود بيماري كبدي است، همچنان پائين بودن غلظت آلبومين سرم را كه مبين كمبود پروتئين مي‌باشد، بررسي كنيد.
3-براي تشخيص احتمال وقوع عوارض جانبي ناشي از دارو يا تداخل دارو- مادة مغذي ليست داروهائي را كه بيمار مصرف مي‌نمايد، درمورد آن دسته از داروها كه الكلي‌ها توانائي تحمل‌شان را ندارند شامل داروهاي خواب‌اور يا داروهائي كه باعث تداخل در عمل كبد مي‌شوند، بررسي نمائيد.
مطمئن شويد كه بيمار از داروئي كه مصرف هم زمان آن با الكل ايجاد اثر نامطلوب مي‌نمايد، استفاده نكند مثل كلروپروپاميد.
درمورد مصرف مشروبات الكلي توسط بيمار نيز تحقيق نمائيد.
پيشگيري از بروز عوارض :
1-درمورد سوء استفاده از الكل : مطمئن شويد كه بيمار از الكل سوء استفاده نمي‌كند.
2-درمورد سوء تغذيه : توسط مكمل‌هاي غذائي و فرمولي كه بيمار تحمل آن را دارد، وي را از نظر غذائي تقويت كنند.
3-درمورد عوارض جانبي داروها : مصرف كلية داروهائي كه براي بيمار خطرناك مي‌باشند، مانند داروهاي حاوي الكل كه بدون نسخه به فروش مي‌رسند را قطع كنيد.
نكات قابل ثبت : مطمئن شويد كه الكلي بودن بيمار در سوابق پزشكي وي ذكر شده باشد.
پيشگيري :
1-تمايل بيار به مصرف الكل را تحت نظر داشته باشيد.
2-بررسي كنيد كه وضعيت غذائي بيمار با استفاده از مكمل‌هاي غذائي، بهبود يابد.
3-مراقبت باشيد كه هيچ داروي جديدي كه براي بيمار مضر باشد تجويز ننمائيد.
راهنمائي‌هاي كلي در مورد تداخل‌هاي دارو-غذا در كهنسالان مبتلا به آرتريت
بيماران كهنسال مبتلا به آرتريت شامل مبتلايان به استئوآرتريت نقرس و آرتريت روماتوئيد مي‌باشند. بيماران مبتلا به استئوآرتريت براي جلوگيري از دردهاي مفصلي از آسپيرين يا ساير داروهاي ضد التهاب استفاده مي‌كنند. اين داروها ممكن است باعث خونريزي روده شده و منجر به كم خوني گردند. مصرف ايبوپروفن در اين بيماران مي‌تواند موجب احتباس مايعات و افزايش وزن گردد،بيماراني كه دچار نقرس هستند معمولاً هنگام بروز حملات شديد بيماري، از داروي كلشي‌سين استفاده مي‌نمايند. اين دارو مي‌تواند جذب مواد مغذي را مختل كرده و در نتيجه وزن بيمار را كاهش دهد. بيماران مبتلا به آرتريت روماتوئيد كه اغلب ضعيف نيز مي‌باشند، معمولاً از داروهاي شبه كورتيزون يا پنيسيلامين به منظور كنترل بيماري و همچنين كاهش ورم مفاصل يا جلوگيري از تغيير شكل مفصل‌ها استفاده مي‌نمايند. داروهاي شبه كورتيزون باعث افزايش وزن، بالا رفتن قند خون و همچنين ايجاد نقص در جذب كلسيم شده و پوكي استخوان را به شكل حادتري در مي‌آورند. پنيسيلامين مي‌تواند باعث كمبود روي و در پي آن بي‌اشتهائي، اختلال در ترميم زخم‌ها و پيدايش بثورات جلدي گردد. اين دارو همچنين ممكن سبب كمبود ويتامين B6 (كه در ايجاد كم خوني نقش دارد) شود.
ارزيابي احتمال بروز عوارض : ليست داروهاي مصرفي بيمار آرتريتي را براي يافتن داروهائي كه موجب پيدايش كم خوني، كاهش يا افزايش وزن، بالا رفتن قند خون يا پوكي شديد استخوان (منجر به شكستگي) مي‌شوند، بررسي كنيد. گزارش آزمايش را ا نظر تغيير در آزمايشات خوني از جمله كاهش هموگلوبين و هماتوكريت و همچنين تغيير در قندخون، بررسي نمائيد. ضمناً كاهي يا افزايش وزن بيمار را نيز تحت نظر داشته باشيد. داروهاي ضد آرتريت رايج كه منجر به كم خوني مي‌شوند عبارتند از : آسپيرين، ايندومتاسين، ناپروكسن و پنيسيلامين. داروهاي ضد آرتريت رايج كه باعث افزايش وزن مي‌شوند عبارتند از : داروهاي شبه كورتيززون مانند پردنيزون، متيل پردنيزولون يا تريامسينولون و ايبوپروفن. اين داروها ممكن است باعث كاهش كنترل بربيماري ديابت شده و در درازمدت شدت پوكي استخوان را افزايش دهند. داروهائي كه باعث كاهش وزن مي‌شوند عبارتند از : پنيسيلامين و كلشي‌سين.
دخالت پزشك (يا دستيار پزشك) :
1-درصورت بروزكم خوني : مصرف آسپيرين، ايندومتاسين، ناپروكسن يا پنيسيلامين را قطع كنيد.
2-درصورت افزايش وزن : درمصرف داروهاي شبه كورتيزون را كاهش داده يا مصرف آنها را متوقف نمائيد.
3-درصورت كاهش وزن : مصرف پنيسيلامين يا كلشي‌سين را قطع كنيد.
4-درصورت بالا بودن قند خون : مصرف داروهاي شبه كورتيزون (بخصوص در ديابتي‌ها) را متوقف نمائيد.
نكات قابل ثبت :
ليست داروهاي مصرفي بيمار را از نظر وجود تداخلات دارو- مواد مغذي (درمورد داروهاي ضد آرتريت) كنترل كنيد و همچنين واكنش بيمار به اين تداخل‌ها را نيز ثبت نمائيد. درصورت بروز عوارض جانبي آنها را نيز ثبت كنيد.
پيگيري :
بيماراني كه عوارض جانبي مربوط به داروهاي ضد آرتريت از خود نشان مي‌دهند از نظر بهبود در كم خوني، بازگشت به وزن طبيعي بدن، و طبيعي شدن قند خون كنترل نمائيد. بيماراني كه دچار كم خوني ناشي از دارو (به علت خونريزي) شده‌اند، نياز به مكمل حاول آهن دارند.
راهنمائي‌هاي كلي درمورد تداخلات دارو-مواد مغذي براي بيماران عصبي و رواني :
1-آرام‌بخش‌هايي مثل كلرپرومازين اشتهاي بيمار را افزايش مي‌دهند و درصورتيكه دسترسي بيمار به غذا آسان باشد، وزن وي افزايش خواهد يافت در مورد ليتيم كربنات هم همين مسئله وجود دارد.
2-غلظت خوني كربنات ليتيم و احتمال بروز مسموميت با اين دارو در صورت كم شدن مقدار سديم موجود در رژيم مواد غذائي بيمار (حين مصرف دارو)، افزايش خواهد يافت.
3-داروهاي ضد صرع مثل فني‌توئين و فنوباربيتال مي‌توانند باعث ايجاد نارسائي‌هاي تغذيه‌اي شوند : كمبود ويتامين D همراه با از دست دادن كلسيم استخوانها، كمبود و فولات و در پي آن كم خوني. احتمال بروز كمبود ويتامين D در افرادي كه (حين مصرف دارو) شير نمي‌نوشند و در تماس با نور خورشيد نمي‌باشند، بيشتر مي‌باشد.
دخالت پزشك :
1-نمودار وزن بيماراني را كه آرام‌بخش‌هاي فنوتيازيتي و ليتيم مصرف مي‌كنند، ترسيم نمائيد. درصورت افزايش وزن، موضوع را به پزشك يا دستيار وي يا متخصص تغذيه گزارش نمائيد. درمورد بيماراني كه ازدياد وزن پيدا مي‌كنند، بايستي از طريق پرهيز غذائي، مقدار كالري غذاي آنها را كاهش داد.
2-غلظت ليتيم خون افرادي را كه از داروي ليتيم استفاده مي‌كنند، كنترل كنيد. (به ويژه اگر تغييري در رژيم غذائي يا رژيم داروئي بيمار، موجب افزايش احتمال كمبود سديم گردد). مراقب باشيد كه رژيم غذائي اين بيماران داراي فقر شديد سديم نباشد، مگر اينكه دز داروي آنها تا حد مناسبي كاهش يابد.
3-درمورد بيماراني كه داروهاي ضد صرع مصرف مي‌نمايند، چنانچه خطركاهش ويتامين D مشاهده شد، از مكمل‌هاي حاوي اين ويتامين استفاده نمائيد. مقدار مصرف مناسب اين مكمل‌ها 1000 واحد بين‌المللي در روز مي‌باشد. اگر بيماري كه داروي شد صرف مصرف مي‌نمايد، دچار كم خوني شود (كاهش هموگلوبين يا تعداد گلبول‌هاي قرمز) مقدار فولات پلاسما را كنترل كنيد. درصورتي كه غلظت فولات در پلاسما كمتر از 3 نانوگرم در هر ميلي‌ليتر بود، از يك مكمل حاوي اسيدفوليك به مقدار يك ميلي‌گرم در روز، استفاده نمائيد. مقدار مصرف اسيدفوليك را افزايش ندهيد زيرا با جذب فني‌توئين تداخل مي‌كند.
نكات قابل ثبت : درصورت بروز موارد زير، مسئله را ثبت و به پزشك يا دستيار وي گزارش نمائيد.
1-افزايش وزن بيش از 5/2 كيلو در ماه در مورد بيماراني كه آرام‌بخش‌هاي فنوتيازيني و ليتيوم مصرف مي‌كنند.
2-خطر مسموميت با ليتيوم (رژيم غذائي حاوي مقدار كم سديم و مصرف داروهاي مدر) در بيماراني كه كربنات ليتيم مصرف مي‌كنند.
3-بروز كم خوني (كاهش هموگلوبين يا تعداد گلبول‌هاي قرمز) يا كمبود ويتامين D (پائين بودن غلظت سرمي كلسيم و فسفر) در بيماراني كه فني‌توئين يا فنوباربيتال مصرف مي‌نمايند.
پيگيري :
1-درمورد افايش وزن بيماراني كه آرام‌بخش‌هاي فنوتيازيني و ليتيوم مصرف مي‌كنند : اطمينان يابيد كه افزايش وزن متوقف شده و پرهيز غذائي رعايت مي‌شود.
2-درمورد بيماراني كه از ليتيم استفاده مي‌كنند : اطمينان حاصل كنيد كه مقدار سديم موجود در رژيم غذائي كم نبوده يا داروي مدر تجويز نشود. درصورتيكه مصرف رژيم مصرف غذائي كم سديم و يا داروهاي مدر ضروري بود، مقدار ليتيوم مصرفي بايد كاهش يابد.
3-درمورد بيماراني كه داروهاي فني‌توئين يا فنوباربيتال را به تنهائي يا همراه با هم مصرف مي‌كنند : مراقب باشيد كه مكمل حاوي اسيدفوليك باعث بهبود كم خوني شده و مصرف مكمل‌هاي حاوي ويتامين D كاهش غلظت سرمي كلسيم و فسفر را تصحيح نمايد.
جدول شماره 2-6 تداخل دارو و الكل : خطر بروز واكنش‌هاي ناشي از تداخل و چگونگي جلوگيري از آنها
