باديان رومي
در كتابهاي طب سنتي و در بازار با نامهاي انيس
سبز،«انيسون»،«زنبان»،»«زنيان»،«زيره رومي» و به عربي« الرازيانج رومي» ،«رازيانج شامي»، حب الحلوه نام برده مي شود.گياهي الست از خانوادهUmbelliferae از جنس Pimpinellaكه به فرانسويAnis و Anise vert و به انگليسيSpanish و Anise و anise True و تخم آن را Anise seed مي نامند.نام علمي Pimpinella anisum L.آن مي باشد.
مشخصات
اين گياه يكساله به بلندي يك متر ،بر گهاي ان باريك و خوشبو و ساقه آن چهار گوش و گلهاي آن سفيد و تخم آن در غلافي ظريف و طويل به ابعاد 4-5/1 ميلي متر و از تخم رازيانه كوچكتر و سبز تر و مايل به سفيدي و كمي مثلثي شكل كه روي پوست ان 5 خط طولي تيره وجود دارد.ممكن است با تخم شود اشتباه شود.
تكثير باديان رومي از طريق كاشت تخم آن است كه در اوايل بهار مستقيما در زمين اصلي مي كارند. در حدود 12-10 كيلو بذر در هر هكتار كافي است پس از حدود 3 ماه شكوفه هاي سفيد ان ظاهر مي شود و حدود يك ماه بعد نيز ميوه آن رسيده و آماده برداشت خواهد بود .تخمها را در سايه خشك نموده برجاري و بسته بندي و در انبار خشكي نگه داري مي نمايند. معمولا از هر هكتار 800-500 كيلو گرم تخم باديان رومي برداشت مي شود. زمين مزرعه انيس سبز بايد آفتابگير باشد و در معرض باد نباشد و خاك ان خوب بايد شخم خورده و آماده شده باشد. تخم انيس سبز چون خيلي سريع قوه ناميه اش از دست مي رود بايد در محل خشك نگهداري شود.انيس سبز بومي ايران و آسياي صغير و مصر و جزاير يونان است.در ايران در مناطق غرب ايران در كردستان و آدر بايجان مي رويد و در حال حاضر در مكزيك ،اسپانيا،شوروي،آلمان،تركيه،ايتاليا،ايران و ساير كشور هاي مناطق معتدل دنيا حتي در هند و آمريكاي جنوبي نظر به وجود بازار فروش به صورت وسيع كاشته و توليد مي شود.
تركيبات شيميايي
از نظر تركيبات شيمياييي و از تخم باديان رومي يا انيس پس از تقطير اسانس روغني فرار بسيار معطري در حدود 3-2 درصد وزن تخم به دست مي آيد.اين اسانس داراي ماده عاملي به نام آتنول است كه به اسانس ،رنگ زرد كمرنگ مي دهد.آنتول ماده اي است با فرمول شيمياييC1 .H12 O خام وبيش از 90-50درصد اسانس باديان رومي را تشكيل مي دهد و بقيه اسانس شامل پي-متوكسي فنيل ،آستون و چاويكول مي باشد.
ماده عامل آنتول در انيس سبز و رازيانه موجود است .اسانس سبز و تخم آن داراي بويي معطر تند شبيه بوي عصاره شيرين بيان است در حالي كه هيچ گونه ارتباط خانوادگي با شيرين بيان ندارد.در انگلستان در قرن سيزدهم در دوران سلطنت ادوارد چهارم مصرف باديان رومي چنان رواج داشت كه دولت انگليس عوارضي براي فروش آن وضع نموده و از محل دريافتي آن عوارض در سال 1305 ميلادي پل معروف لندن تعمير شده است.
خواص و كاربرد
انيس سبز براي تقويت معده مفيد است[ليو]،به عنوان بادشكن [بووالدا]،معرق و محرك معطر [اپهوف] و افزايش دهنده ترشح شير زنان در چين مصارف وسيعي دارد [مادوس].در شبه جزيره مالاياانيس سبز در تركيبي با ساير داروها براي رفع دل درد و قولنج داده مي شود [بركيل و هانيف] و به عنوان تونيك مادران پس از تولد بچه مي دهند[فايد بركيل و ريدلي].
در كتابي كه آقاي [بووالدا] دانشمند معروف درباره گياهان خانواده چتريان نوشته اظهار عقيده مي كند كه انيس سبز از ايران از راه هندوستان به چين وارد مي شود.[مادوس] در كتابش موارد مصرف خيلي وسيعي براي انيس سبز را ارائه مي دهد،ولي ظاهرا انيس سبز مورد نظر او ،از انيس وارده از اروپا بوده است ،به طور كلي اسانس انيس سبز به عنوان داروي ضد نفخ و براي تهيه قطره آرام كننده سرفه و همچنين به عنوان داروي خلط آور و بلغم آور كاربرد دارد.مصرف انيس سبز به صورت گرد در كپسولهاي تا 2 گرم در هر كپسول به طور خالص يا مخلوط عسل و همچنين به صورت دم كرده به نسبت 15-10 گرم در هزار گرم آب براي تسكين دل پيچه و دردهايي كه با منشا عصبي باعث انقباض معده و روده مي شوند و به طور كلي براي تقويت هاضمه مورد توجه است . خوردن انيس سبز توسط مادران شيرده موجب ازدياد ترشح شير مي شود و ضمنا ناراحتي هاي كودك از نظر درد و دل پيچه را نيز از طريق اثري كه در شير مي گذارد رفع مي كند.
و اما از نظر طبيعت طبق نظر حكماي طب سنتي باديان رومي گرم و خشك است و از نظر خواص معتقدند كه دم كرده آن به عنوان مسكن دردهاي معدي و سردرد و زياد كردن ترشح ادرار و حيض وشير و عرق بدن و روشن ساختن رنگ رخسار مفيد و موثر است اگر باديان رومي را كوبيده به صورت گرد در آورند و گرد آن را با گل قند بخورند و يا گرد آن را جوشانيده و بخورند براي ماليخوليا بسيار مفيد است . اگر دم كرده آن را با عسل بياشامند براي كابوس نافع است واگرگرد آن را با مسواك به دندانها بمالند براي جلاي دندان و رفع بد بويي دهان مفيد است . جويدن انيس سبز براي سردردهاي سرد و باز كردن گرفتگي مجاري تنفسي و رفع درد سينه و تنگي نفس و تقويت دهانه معده مفيد است . اگرآب دم كرده آن را با ريشه شيرينم بيان تهيه و بياشامند براي بيماري هاي سينه و باز كردن گرفتگي هاي كبد،طحال،كليه ،مثانه،رحم، و رفع استقسا و خرد كردن سنگ مثانه و تقويت نيروي جنسي مفيد است و اگر با گردآن مخلوط با روغن گل سرخ قطره اي درست شود و در گوش چكانيده شود براي تسكين درد گوش و رفع كري و سنگيني شنوايي كه از ضربه حادث شده باشد مفيد است.
براي ازدياد شير ،دم كرده 30-20 گرم تخم مرغ انيس سبز در 100گرم آب توصيه مي شود كه روزانه 20-15 قاشق بزرگ خورده شود.براي جلوگيري از قي كردن و تقويت معده مفيد است ،براي اين كار يك قاشق قهوه خوري تخم باديان رومي را در دم كرده رازيانه مي ريزند.براي تهيه دم كرده رازيانه 10-5 گرم تخم رازيانه در يك ليتر آب جوش دم مي شود.براي رفع قي روزي 3-2 فنجان از اين محلوط مي خورند.
با انيس سبز نوشابه اي درست مي شود كه آن را گويند،براي كمك به هاضمه و اختلالات هضم غذا خيلي موثر است
روش تهيه گرد انيس سبز :تخم انيس سبز را به مقدار مورد نظر گرفته و كاملا تميز و پاك نموده و اجسام خارجي آن را جدا مي نمايند و در گرم خانه در 25 درجه سانتي گراد حرارت مي خشكانند و در هاون نرم كوبيده وازالكنمره1داروسازي بدون نخاله بيرون مي كنند. از اين گرد به مقدار 2-2/0گرم براي تقويت معده و هاضمه استغمال مي شود.
جوشانده انيس سبز:انيسون 10 گرم،آب1000گرم جوشانده و صاف نمايند. اين جوشانده محرك مطبوعي است.
دم كرده انيس سبز:5 گرم تخم انيس سبز و 10 گرم ريشه شيرين بيان را با يك ليتر آب جوش مخلوط كرده و دم كرده و بگذارند سرد شود و صاف كنند به جاي ريشه شيرين بيان ممكن است 50 گرم شربت ساده مصرف شود و در عرض روز آن را بتدريج مصرف نمايند.
تنطور انيسون:انيسونيك واحد كه نيم كوب شود،الكل 80 درجه 5 واحد، مدت ده روز انيسون نيم كوب را در الكل بخيسانندو گاه گاه به بزنند و از پارچه گذرانيده و با كاغذ صاف كنند. خوردن 20-2 گرم بتدريج از اين نتطور براي تحريك و تقويت معده ورفع قولنجهاي باد و نفخ موثر است.
نتطور تخم گشنيز و تخم رازيانه و زيره كرماني و زيره سبز را نيز به همين روش درست مي كنند.
شربت انيسون: عرقانيسون 100واحد،قند سفيد خرد شده 180.احد،قند را در حالت سدي در عرق حل مي كنند و با كاغذ صاف مي نمايند150-60 گرم از اين شربت در تحريك و تقويت معده موثر است.
عرق انيسون:يك واحد انيسون را با مقداري آب مخلوط و در حماما ماريه با وسيله ديگري تقطير كنند تا جمعا4 واحد به دست آيد و مصرف كنند.
پوسيون بادشكن انيسون:12 قطره اسانس انيسون،4 گرم قند سفيد ،8 گرم تنطور زنجبيل ،250 گرم عرق نعنا فلفي را مخلوط كنند60-15 گرم از اين پوسيون براي رفع قولنجهاي نفخ موثر است.
از جنس گونه ديگري نيز در ايران مي رويد كه نام علمي آن واريتهاي از ان به نام است.
مشخصات
گياهي است پايا با ريشه اي قوي دو كي شكل.برگهاي آن مركب و سبز است.برگهاي پايين ساقه داراي 9 برگچه دندانه دار و برگهاي بالاي ساقه با بريدگي زياد به صورت نوار درآمده است .ريشه گياه بوي نامطبوعي داردو طعم آن تند و تيز است.
اين گياه در چمنزارهاي مرطوب و حاشيه جنگلها به طور خودرومي رويد. در ايران در آذربايجان افشار و بين قطور سو و زاراشو و در گيلان در داماش ديده مي شود.از نظر تركيبات شيميايي داراي اسانس و ماده تلخ است.درريشه آن وجود ماده تلخ پيم پي نلين تاييد شده است.
خواص و كاربرد
ريشه گياه تلخ و گس گزنده و در اروپا به عنوان ليتون تري پتيك براي حل كردن سنگهايي كه در اعضاي مختلف بدن تشكيل مي شود.به كار مي رود ، در ضمن اشتها آور و مقوي و تونيك و قاعده آور نيز مي باشد. ريشه و سرشاخه هاي گياه معطر و بادشكن و تونيك معده است[ليو]جوشانده گياه براي نفخ و گازهايي كه در اثر سوهاضمه ايجاد مي گردد ،خورده مي شود. در استعمال خارجي از جوشانده گياه آن به طور غرغره براي رفع گلو درد و ضد عفوني دهان استفاده مي شود
مقدار خوراك آن از گرد ريشه تا يك گرم و براي تهيه جوشانده سر شاخه گلدار با ريشه آن مصرف مي شود و 40 گرم گياه با ريشه را در 1000 گرم آب مي جوشانند و صاف كرده و با شكر بتدريج مي خورند،جوشانده ان براي انقباض رحم در زنان حامله مفيد است .
گونه ديگري از اين جنس كه در بلوچستان مي روسد نام علمي آن مي باشد. گياه خيلي كوچكي است (15-10 سانتي متر)علفي يكساله.گلهاي آن سفيد و داراي ميوه تخم مرغي پوشيده از تار سفيد است.
از نظر خواص در هندوستان دانه هاي آن را له كرده با آب مخلوط و براي تسكين دل درد مي خورند.
استاد مير حیدر
