ويتامين ها و اثرات آنها بر پوست

به كارگيري ويتامين ها در فرآورده هاي پوستي، يكي از موضوعات مورد توجه متخصصان طراحي اين محصولات مي باشد. از سال 1991 تاكنون تعداد فرآورده هاي پوستي حاوي ويتامين، 3 برابر شده است. اما به هر حال براي متخصصان پوست، همچنان سؤالات مهمي در خصوص كاربردهاي پوستي ويتامين ها مطرح است. به عنوان مثال، كدام ويتامين ها براي ترسيم آسيب هاي پوستي مفيدند؟ كدام ويتامين ها مي توانند اثر موضعي داشته باشند؟ و اين كه پايداري و فعاليت بيولوژيكي ويتامين ها در صورت مصرف موضعي به چه ميزان است؟ اين مقاله به بررسي دانسته هاي كنوني درباره ويتامين هايي كه عموما OTC  به كار برده مي شوند، مي پردازد؛   ويتامين هايي مثل E, C, A، پانتنول نياسين آميد كه همگي در سلامت پوست مؤثر مي باشند.

ويتامين A

ويتامين A و پيش ساز آن، بتاكاروتن در سبزيجات و ميوه هاي زرد، نارنجي و سبز مثل اسفناج، هويج، سيب زميني شيرين، كدو و طالبي و همچنين در كره و روغن ماهي يافت مي شوند. ويتامين A يكي از اعضاي خانواده اي از مشتقات طبيعي و صناعي به نام رتينوييدها است. رتينوييدها داراي فعاليت هاي بيولوژيكي وابسته به رسپتور مختلفي مثل بهبود چين و چروكهاي صورت، كاهش زبري پوست و از بين بردن لك هاي پوستي مي باشند.

البته، هنوز مدركي دال بر اثر محافظتي رتينوييدهاي خوراكي در برابر خورشيد در دست نيست.

در گياهان، ويتامين A (رتينول) به عنوان يك گيرنده راديكال آزاد عمل مي كند و در نتيجه گياهان را از آسيب هاي حاصل از تابش امواج فرابنفش محافظت مي كند.

همچنين به تازگي مشخص شده كه ويتامين  A مي تواند علايم پيري پوست را كاهش داده يا درمان كند. اين خاصيت توسطAlbert Kigman MD,phd  شناخته شده است. وي همچنين دريافت كه تريتينويين موضعي (فرم تمام ترانس رتينوييك اسيد) مي تواند به عنوان ضد چروك، ضد لك، نرم كننده و درمان كننده كراتوزهاي فعال پيش سرطاني منتج از تابش (Precancerous Keratoses) UV عمل كند. پيش از اين نيز، رتينوييدها به عنوان تسريع كننده روند بهبود زخمها شناخته شده و اصلي ترين داروهاي تجويزي درمان پيري پوست بوده اند.

فرمولاسيون رتينوييدها به علت ناپايداري ذاتي آنها در برابر نور، مشكل است. اين تركيبات به عنوان آنتي اكسيدان عمل كرده و در برابر نور به سرعت به فرمهاي غير فعال تبديل مي شوند. به همين علت مكمل هاي خوراكي ويتامين  A در بطريهاي تيره رنگ و رتينوييدها در تيوبهاي فلزي شفاف يا پلاستيكي بسته بندي مي شوند تا از تابش UV در امان باشند. در صورت اكسيداسيون رتينوييدها، فرآورده هاي حاوي آنها به رنگ زرد در مي آيند.

گرچه فرمولاسيون رتينيل پالميتات در محصولات پوستي OTC بسيار آسان است، اين تركيب در پوست فاقد فعاليت بيولوژيكي است و تنها با شكست باند استري آن در پوست و تبديل رتينول به رتينوييك اسيد (مسؤول فعاليت بيولوژيكي فرآورده هاي حاوي رتينول) فعال مي شود. اما متاسفانه تنها مقادير كمي از رتينول مي توانند توسط پوست به رتينوييك اسيد تبديل شوند و به همين علت هم محصولات حاوي رتينوييك اسيد كارآيي بيشتري دارند.

ويتامين C

ويتامين C  يك ويتامين محلول در آب است كه در سبزيجات و مركبات يافت مي شود. فرم فعال آن، L ـ اسكوربيك اسيد است كه به عنوان يك آنتي اكسيدان با خنثي كردن راديكالهاي آزاد و با احياي ويتامين E از فرم راديكالي اش به فرم فعال ، عمل مي كند. البته ويتامين  C مي تواند در حضور يونهاي فلزي مثل آهن به عنوان اكسيدان هم عمل كند. از آنجا كه اين ويتامين ها، كوفاكتوز آنزيمهاي ليزيل و پروليل هيدروكسيلاز ـ كه پايدار كننده ساختمان مارپيچ سه تايي كلاژن هستند ـ مي باشد، نقش مهمي در ترميم زخمها به عهده دارد. البته ايينكه نوع خوراكي يا موضعي ويتامين  C در اين مورد موثرتر است، هنوز مورد بحث است. بعضي محققان نشان داده اند كه پس از مصرف موضعي 10 درصد L ـ آسكوربيك اسيد در خوكچه، ميزان ويتامين C  در پوست افزايش مي يابد (يعني قابليت جذب پوست دارد) ساير تحقيقات در انسان نيز نشان داده است كه با مصرف موضعي 10 درصد L ـ آسكوربيك اسيد، اريتم كمتري در برابر تابش UrB ايجاد مي شود. همچنين مشاهده شده كه در موارد اختلالات رنگدانه اي پوست، فرم منيزيم L ـ آسكوربيل ـ    2 فسفات ويتامين C  اثر روشن كنندگي دارد.

البته به علت غير فعال شدن اين ويتامين در حضور نور، رطوبت و اكسيژن، فرمولاسيون فرآورده هاي موضعي ويتامين، مشكلات زيادي دارد. جالب اينكه ويتامين  C در پوست هم مانند فرآورده هاي پوستي، ناپايدار است و ذخاير mg  1500 آن در بدن، مرتبا تقليل مي يابد.

ويتامين E

ويتامين E  دو دسته توكوفرولها و توكوترينولها را در برمي گيرد. البته فرمهاي فعال آن، آلفا و گاماتوكوفرول مي باشند كه به عنوان آنتي اكسيدانهاي محلول در چربي فعاليت مي كنند و آلفاتوكوفرول از گاماتوكوفرول فعالتر است.

سبزيجات، روغنها، دانه ها، ذرت، دانه سويا، آرد كامل گندم، مارگارين، آجيل و در بعضي موارد گوشت و لبنيات منابع غذايي ويتامين E هستند. آلفاتوكوفرول بطور طبيعي در غشاي سلولها و ارگانهاي سلولي حضور دارد و با خنثي كردن راديكالهاي اكسيژن از اكسيداسيون اسيدهاي چرب غير اشباع موجود در ساختمان فسفوليپيدهاي غشا جلوگيري مي كند. ويتامين E  همچنين غشا را در برابر صدمات ناشي از فسفوليپاز  A، اسيدهاي چرب آزاد و ليزوفسفوليپيدها محافظت مي كند. ويتامين E خوراكي هم در درمان پلاك هاي آترواسكروتيك و كاهش انعقاد خون كاربرد دارد.

آلفاتوكوفرول يك گيرنده چربيهاي راديكالي است و از اين طريق به واكنشهاي زنجيره اي راديكالهاي چربي خاتمه مي دهد و به عنوان آنتي اكسيدان اثر خود را اعمال مي كند. در اين واكنشها يك راديكال كم انرژي توكوفروكسيل تشكيل مي شود كه ديگر نمي تواند به عنوان آنتي اكسيدان عمل كند. اين فرم راديكالي ويتامين E، توسط ويتامينC  به وضعيت اوليه اش بر مي گردد و از آن پس، مجددا فعاليت آنتي اكسيداني خود را از سر مي گيرد. علاوه بر اين، ويتامين E  مي تواند از پروتئينهاي غشايي حاوي سلنيم يا سولفور محافظت كند. غلظت ويتامين  E  در اپيدرم، حدود nmol/g  1 است و با وجود اينكه غلظت آن در بدن كم است، مهمترين آنتي اكسيدان محلول در چربي موجود در غشاء محسوب مي شود. در مورد اثرات پوستي ويتامين  E، نظريات زيادي وجود دارد، به عنوان مثال اثراتي مانند افزايش رطوبت و لطافت پوست و اثر محافظت در برابر نور، براي آن قايل مي باشند. آلفاتوكوفرول موضعي بر خلاف ويتامين  E خوراكي در مصرفهاي مكرر، SPF  معادل 3 بر پوست اعمال مي كند و مي تواند از ادم واريتم ناشي از VrB جلوگيري كند، كه اين عملكرد ويتامين E، به واسطه جذب نور و خنثي كردن راديكال آزاد توسط آن، صورت مي گيرد.

ويتامين E، به علت مهار توليد و ترشح مدياتورهاي شيميايي مثل هيستامين، مي تواند اثرات ضد التهابي نيز روي پوست داشته باشد. همچنين مي تواند غشاي ليزوزومها را به واسطه تداخل با ايكوزانووييدها (براي كاهش سنتز پروستاگلاندين E 2 و افزايش سنتز IL 2) پايدار كند، كه اين پروسه، هم اثرات ضد التهابي و هم تحريك سيستم ايمني را القا خواهد كرد. تحقيقات نشان داده است كه غلظتهاي پلاسمايي بالاي توكوفرول، در سالمندان، مي تواند آنها در برابر عفونتها و سرطان، مقاومتر كند.

پانتنول (ويتامين B5)

پانتنول، فرم الكلي فعال پانتوتنيك اسيد است كه در پوست به وسيله آنزيم ها، به پانتوتنيك اسيد تبديل مي شود. اين ويتامين، به عنوان حالت دهنده و نرم كننده در شامپوها، اسپري مو، حالت دهنده هاي مو و نيز مرطوب كننده ها مصرف فراواني دارد. از آنجا كه اين ماده قابليت جذب آب و نگهداري آن را داراست، بيشتر به عنوان يك هومكتانت مطرح است و چون آب، ماده طبيعي حالت دهنده پوست و مو است، اين ويتامين مي تواند در فرآورده هاي پوست و مو، نقش مهمي را ايفا كند. بسياري از كرمها و لوسيونهاي مرطوب كننده غني از ويتامين، حاوي 5 درصد پانتنول هستند كه مي تواند به تسريع روند بهبود زخمها هم كمك كند. به عنوان يك هومكتانت، ويتامين B5 مي تواند آب را از اپيدرم و درم به طرف لايه شاخي  Occlusive (پوشانندگي) فرآورده ها، آب را در لايه شاخي نگهداشت. اگر رطوبت نسبي محيط بيش از 70 درصد باشد، پانتنول مي تواند آب را از محيط هم جذب كند.

در واقع در غياب هومكتانت، آبي كه از فرآورده به پوست مي رسد، به سرعت تبخير مي شود. هومكتانت ها همچنين مي توانند با پر كردن فواصل بين كورتئوسيت ها (در نتيجه وارد كردن آب به سلولها و متورم كردن آنها) نرمي پوست را افزايش دهند.

در فرآورده هاي مو، نيز پانتنول به عنوان يك هومكتانت به كار مي رود تا ميزان آب ساقه مو و در نتيجه الاستسيته آن را افزايش دهد، پانتنول، همچنين براي مو ضروري است و مي تواند از مناطق فاقد كوتيكول وارد ساقه مو شود. بنابراين مصرف آن در فرآورده هاي شوينده مو نيز مناسب است و حالت پذيري درخشش و نرمي مو را افزايش داده و از الكتريسته ساكن آن مي كاهد.

نياسين (نيكوتينيك اسيد)

نياسين يكي از اجزاي ويتامين B  كمپلكس است و در بدن هم ساخته مي شود. اين ماده، يكي از اجزاي مهم دو كوآنزيم متابوليكي بدن، يعني NAD و NADP  مي باشد. در غذاهاي پروتئيني حيواني، لوبيا، دانه ها، نان هاي غني شده، قهوه و چاي موجود است. كمبود آن سبب عوارض شديدي از جمله: درماتيت، اسهال و اختلالات رواني مي شود. نيكوتينييك اسيد با افزايش دادن گذاري جريان خون پوست، ايجاد فلاشينگ مي كند و به همين علت هم، قبل از تست ساده با متيل نيكوتينات انجام مي شود تا اثر احتمالي فرآورده بر جريان خون سنجيده شود. نياسين به صورت خوراكي در درمان هيپرليپيدمي مصرف مي شود تا HDL  را افزايش داده و LDL و VLDL  را كاهش دهد كه در اين حالت هم عارضه فلاشينگ را به همراه دارد. نياسين غالبا در فرآورده هاي موضعي وارد نمي شود. اما يكي از مشتقات آن به نام نياسين آميد، اثرات مفيديي بر پوست دارد.

نياسين آميد

نياسين آميد، مشتق «پيريدين 3 ـ كربوكسيليك اسيد آميد» نياسين است. يك كريستال جامد سفيد محلول در آب است كه در برابر حرارت و اكسيژن هم مقاوم مي باشد. در بدن، در تمام بافتهاي فعال متابوليكي مثل پوست، ديده مي شود. عارضه فلاشينگ حاصل از نياسين، براي نياسين، در درمان هيپرليپيد نقشي ندارد و بر فشار خون، ضربان قلب و دماي بدن هم بي اثر است.

ژل 4 درصد نياسين آميد در درمان آكنه ( Popular & Postular) مؤثر است. نياسين آميد، همچنين در درمان بيماريهاي مثل  bullous pemphigoid1 و necrobiosic lipoidica2 نيز مفيد است. تحقيقات ديگري، نقش مفيد نياسين آميد خوراكي را در جلوگيري از ديابت وابسته به انسولين به اثبات رسانده است. به علاوه اين ويتامين با تقويت فعاليت ضد توموري كراتينوسيتها و مهار سرطانزايي UVB  مي تواند از پيري پوست جلوگيري كند.

مزاياي مصرف موضعي نياسين آميد، به خصوص خاصيت ضد سرطاني آن، سبب شده كه تحقيقات زيادي براي بررسي كارايي اين ماده به عنوان يك مرطوب كننده صورت بگيرد.

فرمولاسيون اين ماده به علت حلاليت مناسبش در آب و نيز پايداري اش در برابر اكسيژن و نور بسيار آسان است. بنابراين نياسين آميد مي تواند يك جزء بسيار مناسب در فرمولاسيون مرطوب كننده ضد پيري پوست باشد.