اهميت بزاق (عمکلردهاي عمومي بزاق)

بزاق محافظ اصلي بافت هاي سخت و نرم است .هنگامي که جريان بزاق کم مي شود ،خوردن کمتر لذت بخش مي شودو مي تواند آزاردهنده شود.بلع يک بولوس غذايي مي تواند مشکل شود .احتمال مي رود که ميزان جريان بزاق با افزايش سن کم مي شود ولي اين رابطه اي ساده نيست.

ميزان جريان حقيقتا در افراد مسن کم نمي شود بلکه در افرادي که وضعيت سلامتي خوبي ندارند کمتر است .حدود 20 درصد افراد بالاي 50 سال و 40 درصد افراد مسن از دهان خشک شکايت دارند.

اولين نشانه کاهش بزاق يا خشکي دهان (xerostomia)غالبا افزايش غير منتظره پوسيدگي هاي دندان است .علائم ديگر عبارتند از :نياز به آب نوشيدن،مشکل تکلم،غذاخوردن وبلع،مشکل با دندان هاي مصنوعي ،ترک خوردن گوشه هاي دهان ،يک حس سوزش در زبان به همراه ترک خوردن زبان و تغيير مزه ها،اندازه گيري جريان بزاقي از نظر تئوري ساده است ولي درعمل نياز به مراقبت زيادي دارد چون عوامل فرا رواني (بطور مثال تشويش ودلهره ،ميزان روشنايي)مي تواند به ميزان زيادي مقدار بزاق جمع شده را تحت تاثير قرار دهد .

اندازه گيري هاي مجموع جريان بزاق معمولا مفيد است ،هر چند که ثبت جريان بزاق يک غده ممکن است ودربرخي شرايط لازم .

عمکلرد کم غده هاي بزاقي بوسيله بيماريها و اختلالات زيادي رخ مي دهد ،مهمترين آنها داروها ،اشعه،بيماريهاي ارگانيک ،اختلالات رواني اجتماعي و جويدن کم مي  باشد.اين موارد غالبا براي افراد مسن پيش مي آيند بنابراين تعجبي ندارد که کاهش بزاق در اين گروه سني رايج باشد .

داروهاي زيادي ممکن است عملکرد بزاقي کم را موجب شوند.اين داروها معمولا آسيب دائمي به غده ها نمي زنند و اگر دارو درماني متوقف شود ،جريان بزاق تقريبا به حالت نرمال خود بر مي گردد.

غده هاي بزاقي به تابش حساسند و عملکرد کم برگشت ناپذير شديد در پي تابش عمده اي که براي درمان نئوپلاسم هاي دهاني استفاده مي شود ،پيش مي آيد .

تخريب بافت غده بزاقي ،سيمايي از علائم بسياري از بيماريهاي اتوايمنيون شامل  آرتريت روماتوئيد است .افسردگي و اضطراب ممکن است در کم شدن بزاق دخيل باشند که غالبا بااثر قوي خشک کنندگي دهان دارو هاي ضد افسردگي سه حلقه اي که براي درمان اين اختلالات استفاده مي شوند ترکيب مي شود.آتروفي ناشي از عدم استفاده ،غده هاي بزاقي را همانند بافت هاي ديگر تحت تاثير قرار مي دهد.

عملکردهاي عمومي بزاق

عمکلرد گوارشي
 عملکرد حفاظتي
 
کمک به مراحل جويدن غذا

تشکيل يک بولوس

کمک به بلع بولوس

متابوليسم نشاسته
 احساس راحتي از طريق نرم کردن

جلوگيري از خشک شدن موکوس دهاني ،لثه ولبها

ضد ميکروبي:

لاواژ(شستشودهي ارگان)

مانع رشد باکتري ،باکتري کش

مهار چسبندگي باکتري

انباشتن باکتري

حفاظتي:

 درون بزاق

درون پلاک دندان

رفع سموم (اعم از کارسينوژن ها (سرطان زا ))

درک مزه

کمک به تکلم

در حالي که بيماري مي تواند موجب آتروفي شود .جويدن مي تواند اندازه غده هاي بزاقي و نيز جريان بزاق را افزايش دهد.بنابراين توصيه غذاهايي که مستلزم جويدن هستند نه تنها از طريق ايجاد يک جريان بزاقي قوي حين جويدن غذا بلکه از طريق بهبود بخشيدن توانايي غده ها در پاسخ دهي به تحريک بعدي ،سلامت دهاني را بيشتر بهبود مي دهند .اين مورد دليل مهمي براي توصيه جويدن آدامس هاي بدون قند است .

افرادي که از خشکي دهان يا کاهش بزاق رنج مي برند تمايل دارند تا مايعات را جرعه جرعه بنوشند چون ناراحتي آنها را تسکين مي دهد شير مي تواند به عنوان جايگزين بزاقي توصيه شود. انواع بزاق مصنوعي ،غيراز شير ،در 3 گروه جاي مي گيرند گليسيرين و ليمو ،انواعي که براساس کربوکسي متيل سلولز هستند ،انواعي که براساس موسين هستند .گليسيرين و ليمو ساده ترين نوع هستند ولي اگر دندان طبيعي وجود داشته باشد ،پتانسيل فرسايش دارند.

بعلاوه گليسرين انقباض دهنده است وممکن است بافتهاي نرم را دچار سوزش کند .بزاق هاي مصنوعي مبتني برموسين بهترين ويژگي هارادارند ودر اکثر کشورها در بازار موجودند .بزاق مصنوعي معمولا براي شستشوي دهان به ميزان چند فنجان يا به صورت يک اسپري مصرف مي شود.بعضي جايگزين ها ي بزاقي براساس فراورده هاي خوک هستند وبدين ترتيب براي افراد گياه خوار و مردم برخي مذاهب کنتراانديکاسيون دارند.در کل بايد براي اين مشکل ابتدا به پزشک مراجعه کرد.

استفاده از دارو در افراد مسن تر افزايش مي يابد و استفاده از چنددارو با هم بين افراد مسن معمول است .حدود 40 درصد افراد مسن حداقل يک دارو در روز مصرف مي کنند و گزارش شده است که افراد بالاي 70 سال ،به طور متوسط 20 تجويز در سال دريافت مي کنند .

همان طوري که قبلا ذکر شد ،اين امر 2 اثر دارد :

اول اين که اکثر داروها، ترشح بزاقي را فرو مي نشانند که خطر بيماري دهاني افزايش مي يابد ودوم اينکه برخي داروها حاوي شکر هستند خصوصا داروهاي مايع دهاني که برخي افراد مسن ترجيح مي دهند .اين امر اهميت گرفتن يک تاريخچه پزشکي کامل شامل مصرف دارو از بيمار راروشن مي سازد .شما نبايد بدون رضايت تجويز کننده دارو،درصدد تغيير دارو برآييد ،بلکه ممکن است فرصتهايي وجودداشته باشد که به بيمار توصيه کنيد تادر مورد يک جايگزين بدون شکر جويا شود. (اگر درنسخه باشد )

منبع: کتاب