كم خوني فقر آهن
مقدمه
كم خوني فقر آهن يكي از شايعترين علتهاي سوء تغذيه محسوب ميشود. در بين سالهاي1920-1870 به اين بيماري كلروزيس 1 ميگفتند. اين بيماري در زنان جوان بيشتر ديده ميشد و معتقد بودند كه خانمها هنگام رسيدن به سن بلوغ دچار اين بيماري ميشوند و كلروز به اين علت گفته ميشد كه اين بيماران سبزه بودند گاهي اوقات سبزه بودن كمتر غالب بود و رنگ پريدگي بيشتر خودش را نشان ميداد. بعضي از پزشكان معتقد بودند كه كلروزيس با عادت غذايي ارتباط دارد و چون بيماري در سنين قاعدگي رخ ميداد و در پسرها ديده نميشد، برخي آن را به عادت ماهيانه ارتباط ميدادند. در ايالات متحده هنوز كمخوني آهن يكي از شايعترين بيماريهاي ناشي از فقر غذايي محسوب ميشود. بچهها و خانمهايي كه در سنين باروري هستند بيشتر گرفتار ميشوند. كمخوني فقر آهن بيشترين كم خوني در سراسر جهان ميباشد و شايعترين عامل نارسايي عضوي 2 ميباشد.
علتشناسي
علت كمبود آهن از دست دادن آن يا ميزان مصرف، بيش از جذب آهن است، كه به علت از دست دادن خون، افزايش نياز به آهن يا سوء تغذيه به وجود ميآيد. در صورتي كه سوء تغذيه وجود داشته باشد، كمخوني فقر آهن در طول سالها به وجود ميآيد. اما اگر اين موارد با از دست دادن خون همراه باشد، كمخوني طي چند ماه بوجود ميآيد. مصرف آهن طي رشد سريع دوران شيرخوارگي و نوجواني در بيشترين حدّ است.
كاهش ذخائر آهن به طور شايع و گاهي كمخوني واضح در شيرخواران و نوجوانان ديده ميشود. نوزاداني كه از مادران دچار فقر آهن به دنيا ميآيند، به ندرت كم خون هستند ولي ذخائر آهن بدن آنها كم است به طوري كه براي رشد سريع پس از تولد كافي نيست. آهن در شير مادر در حدّ متوسط است ولي در شيرگاو كم است.
فقر آهن در دوران كودكي ممكن است موجب بروز اختلالهايي مثل اختلال قواي شناختي شود. از اين رو شيرخواران بايد آهن تكميلي را دريافت كنند.
در كشورهاي توسعه يافته عامل سوء تغذيه نقش كمتري در بروز كمخوني فقر آهن دارد. در بالغين در صورتي كه جذب آهن دچار اشكال باشد، 8 سال وقت لازم است تا كمبود فقر آهن به وجود آيد. اگر كمخوني به وجود آيد، بيشترين علت آن از دست دادن خون از دستگاه گوارش يا از دستگاه تناسلي است.
در جوامع غربي، نوجوانان كه نياز بيشتري به آهن دارند، تمايل دارند غذاهايي را مصرف كنند كه آهن كمي دارند و سالمندان و افراد فقير به اندازة كافي آهن مصرف نميكنند.
از دست دادن خون، به دليل آلودگي با انگلهايي نظير كرم قلابدار ممكن است مشكلهاي بيمار را تشديد كند. عللي كه از طريق دستگاه گوارش باعث از دست دادن خون ميشوند، شامل زخم اثنيعشر، هرنيهياتوس 1 ، بدخيمي، گاستريت الكلي 2 ، مصرف زياد ساليسيلات 3 ، عفونت با كرم قلابدار و بواسير هستند. به ندرت افرادي كه هموليز داخل عروقي دارند و به دنبال آن هموگلوبينوري دارند به فقر آهن مبتلا ميشوند، مثل PNH 4 .
سوء جذب هم باعث كمخوني فقر آهن ميشود، مانند: اسپرو، بعد از برداشتن معده و گاستريت آتروفيك 5 . گاستركتومي باعث اختلال در جذب آهن ميشود، چون در فقدان ترشحات معده، جذب آهن صورت نميگيرد و از طرف ديگر به علت نبودن دستگاه ذخيرهاي معده، مواد غذايي به سرعت وارد رودة كوچك ميشوند و اجازة جذب آهن داده نميشود. در افراد مبتلا به گاستريت آتروفيك، كمخوني فقر آهن زياد ديده ميشود و مشخص نشده است كه گاستريت آتروفيك باعث كمخوني فقر آهن ميشود يا كمخوني فقر آهن باعث به وجود آمدن گاستريت آتروفيك و كاهش ترشح اسيد ميشود. آكلرهيدري 6 (نبودن اسيد كلريدريك آزاد در شيره معده) در كاهش جذب آهن نقش دارد.
اسهال مزمن يا سوء جذب رودهاي به ويژه زماني كه دوازدهه و ابتداي ژئوژنوم درگير است، موجب فقر آهن ميشود.
از دست دادن خون يا به صورت طبيعي و يا مرضي است. از دست دادن طبيعي آهن شامل قاعدگي و بارداري است.
قاعدگي باعث ميشود كه نياز روزانه به آهن دو برابر شود. در انتهاي دوران بارداري حدود 900 ميليگرم از آهن بدن مادر وارد جنين و جفت و يا از راه خونريزي زايماني از بدن مادر خارج ميشود. براي جبران، ميزان جذب آهن از دستگاه گوارش مادر افزايش مييابد. اما در صورتي كه آهن تكميلي مصرف نشود، ذخائر آهن بدن مادر كاهش مييابد. اما در صورتي كه آهن تكميلي مصرف نشود، ذخائر آهن بدن مادر كاهش مييابد تا نيازهاي جنين تأمين شود. جهت پيشگيري، اكثر زنان بارداري كه به پزشك مراجعه ميكنند، نمكهاي آهن را دريافت ميكنند. ميزان وقوع فقر آهن در زنان بارداري كه از مراقبت كافي قبل از زايمان بهرهمند نميشوند، بالاست. از دست دادن خون از دستگاه گوارش تدريجي است و باعث پيدايش خون مخفي در مدفوع ميشود كه گاهي اوقات باعث از دست رفتن مقدار قابل توجه خون ميشود. هنگام برخورد با هر بيماري كه دچار كمخوني فقر آهن است، بايد احتمال سرطان دستگاه گوارش را در نظر داشت. آزمون مدفوع براي تشخيص وجود خون بايد در 6 نوبت مختلف به همراه معاينة راست روده با انگشت در مردان و زنان يائسه انجام شود. بررسي پرتونگاري دستگاه گوارش و آندوسكوپي نيز بايد انجام شود.
عفونتهاي انگلي به ويژه كرم قلابدار در نواحي گرمسيري، يكي از علل عمدة از دست دادن خون است. بيماريهاي ارثي مثل تلانژكتازي 7 يا بيماري فون ويلبرانـــد 8 و بعضي از كمبودهاي فاكتورهاي انعقادي باعث خونريزي گوارشي ميشود. خونريزي ريوي به دليل برونشكتازي 1 يا هموسيدروز 2 ريوي ناشناخته نيز ميتواند باعث كمخوني فقر آهن شود.