ویتامین A
شادروان دكتر صانعي
 
این ویتامین در غذاهای گیاهی و حیوانی هر دو یافت می شود. کمبود این ویتامین در چشمها خیلی زودتر از جاهای دیگر ظاهر می شود. زیرا ماده ارغوانی چشم از ویتامین A ساخته شده است. وقتی نور به چشم می خورد، این ماده تجزیه می شود و این تجزیه است که موجب رساندن و بردن تصویر به مغز و مراکز بینایی از طریق راههای عصبی می شود. این تجزیه شدن و انگیزه عصبی در تمام دوران عمر ادامه دارد یعنی تجزیه شدن ماده ارغوانی در هر دیده شروع و دوباره به جای اول باز می گردد. این تجزیه و ترکیب مجدد ماده ارغوانی با هر دیدینی و با هر چشم بر هم زدنی و با هر نگاهی انجام می شود.
سالهای متمادی طی روزهای متوالی دقایق عمر این دستگاه لابراتواری بدون هیچ وقفه و نقصی مشغول انجام وظیفه خود می باشد. چون این کار طی زمانهای متمادی بایستی انجام گیرد. لذا ویتامین A مورد لزوم بدن آدمی است مخصوصاً برای دید شبها.
چه افرادی به ویتامین A بیشتر نیاز دارند؟
رانندگان شبانه، نگهبانان شب، کارگرانی که بیشتر شبها مشغول کارند و کسانیکه کارهای دوختی، نوشتی و خواندی بیشتری دارند. احتیاج آنها بیشتر از دیگران است.
معدنچیان، جوشکاران و عکاسان که در تاریک خانه ها کار می کنند، صحرانشینان و ساکنین ساحل دریاها احتیاج بیشتری دارند، زیار نور شدید شبهای لب دریا و ساحل، قوی تر و نابود کننده ویتامین A هستند. یکی از خطرناکترین دشمنان ویتامین A برف است. بخصوص هنگامی که نور آفتاب، برفها را روشن کرده باشد.
علائم کمبود ویتامین A سوزش پلکها، خارش و التهای آنها، درد شدید تخم چشم، وجود گل مژه های مکرر، ضعف و سستی و بی رمقی، وجود ترشحات مخاطی در گوش های چشمها (قی کردن چشمها) وجود زخم قرنیه، مردن و از بین رفتن سلولهای لایه عمقی پوست که این سلولهای مرده ممکن است، کیسه های چربی را پر کنند و منافذ پوست را ببندند و با این عمل مانع رسیدن چربی به سطح پوست می شوند. اگر این عمل به وقوع بپیوندد پوست خشک می شود و پوسته ریز شروع می گردد. و باعث خارش در سرتاسر بدن می شود. پوست بدن دانه دانه شده مثل پوست مرغ، بعلت وجود سلولهای مرده داخل مجاری چربی.
این خارش و پوسته ریزی بعداً در زیر آرنج، جلوی زانوها، کفلها و ناحیه عقب آرنج دیده می شود، گاهی بر اثر عفونت این نواحی جوشهای چرکداری در آن مواضع بوجود می آید.
 این ناراحتیها در صورتیکه عامل دیگری در کار نباشند، با دادن ویتامین A از بین خواهد رفت.
رابطه کمبود ویتامین A و جوشهای صورت
اغلب مشاهده می شود که این بیماری در دختران بیشتر است. علاوه بر عوارض کمبودهای دیگری که ممکن است عامل اصلی بوده باشند، کمبود نور محل کار و مطالعه با چراغهای مهتابی بر روی کاغذ بعلت تجزیه بیش از حد ماده ارغوانی و احتیاج بیشتر بدن به ویتامین A متذکر شدیم که دینهای متوالی باعث از بین رفتن ماده ارغوانی و در نتیجه ویتامین A می شود که این کمبود ویتامین A خود علل ناراحتیهای پوستی است.
یکی دیگر از علائم کمبود ویتامین A، خشک شدن پوست و مو وبیرنگ شدن آن است. در این جا پوست شوره می زند و ناخنها راه راه و برجسته می شود. همزمان با کم شدن دید و پوسته پوسته شدن بشره، تغییراتی در غشاءهای نازک مخاط مثل بینی، گلو بوجود می آید که باعث ایجاد حساسیت می گردد (به علت خشکی محل بیماری).
سینوسهای صورت و درون گوشها، مخاطهای دستگاه تناسلی اداری و هر جایی که غشای نازک وجود داشته باشد (موکوس ممبرانوز) عارضه کمبود ویتامین A می تواند مسأله آفرین باشد. در زمان سلامتی ویتامین A معمولاً یک غشای نازک و سرخی روی این غشاءها ترشح می کند و باعث نرم و لزج شدن آنها می گردد (به نام موکوس) این ماده روی سلولهای غشایی را می پوشاند و محل را نرم و مرطوب و لزج نگه می دارد. که این امر مانع از رسیدن باکتریها به سلولهای غشایی می شود، بافتهای پوسیده و فرسوده بوسیله آنزیمها هضم و مواد زائد خارج می شود. در نتیجه روی بافتهای سالم هیچگونه سلول مرده ای که باعث بیماریزایی باشد دیده نمی شود. سلولهای زنده آنزیم و ضد باکتری ترشح می کنند و آنزیم باکتریهای مضر را از بین می برد.
رابطه عفونتها و کمبود ویتامین A
در کسانیکه کمبود ویتامین A دیده می شود، شرایط مساعدی برای رشد باکتریها بوجود می آید (چون غذا، حرارت و رطوبت برای رشد آنها فراهم می باشد). باکتریها به زودی می توانند بیماریزا شوند. معمولاً در جریان کمبود ویتامین A سلولهای غشایی هم سریعتر رشد می کنند و هم سریعتر از بین می روند.
این سلولها روی سلولهای دیگری که آنها هم رشد می کنند و هم زودتر می میرند قرار می گیرند. در نتیجه یک سطح پنیری شکل روی نقاط بیمار شده دیده می شود که مکرر درگلوی بیماران مبتلاف این جسم پنیری شده روی لوزه ها، کنار حنجره دیده می شوند. و گاهی به چشم پدیده قارچی به آنها می نگرند.
سلولهای مرده غشایی چون دیگر قادر به ترشح آن ماده لزج نیستند، در اینجا نمی توانند ماده ضد آنزیم باکتری را بسازند، سطحشان دیگر شست و شو نمی شود.
لذا عملکرد دفاعی آنها کم می شود و حرارت و رطوبت و غذای فراوان آن محل برای رشد باکتریها، همه و همه باعث ایجاد عفونت خواهد شد.
تغییرات سلولهای مرده، در اثر کمبود ویتامین A بیشتر در ریه ها، نایژه ها، گوشها، سینوسهای صورت، حلق، مخاط بینی ، مخاط دستگاه تناسلی ادراری، مخاط مثانه، غدد پروستات و واژن دیده می شود، این سلولهای مرده می توانند مخاطرات زیر را بوجود آورند.
این سلولها باعث بسته شدن مجاری غدد مثل مجاری لوزالمعده و مجاری غدد بزاقی می شوند. از همه مهمتر گاهی باعث ترشحات زنانگی (الکوره) شده، که در نتیجه و از همه مهمتر باعث بوجود آمدن کیستهای تخمدان می شود که فراوانترین کیستها را تشکیل می دهند. (به نظر می رسد کیستهای فراوان دستگاه ژنیتال با کمبود ویتامین A ارتباط بیشتری داشته باشند).
به نظر می رسد آنها که ویتامین A کمتر دریافت می کنند، گسترش باکتریها و سلولهای مرده در بدنشان بیشتر از آنهایی است که ویتامین A به اندازه کافی دریافت کرده اند.
ویتامین A و مقدار آن در بعضی غذاها
غذاهایی که درصد گرم آنها دوازده هزار کاروتن دارند، عبارتند از: برگ سبز چغندر، برگ ترشک، برگ اسفناج، کاهو، لوبیای سبز، گل کلم، هویج، زردآلو، آلوچه، سیب زمینی معمولی که در هر صد گرم پنج هزار واحد کاروت دارد.
مصرف یکصد گرم سیب زمینی در روز ویتامین A مورد لزوم را تأمین می کن.
گوجه فرنگی، نخود سبز، کرفس، کاهو، مارچوبه، جگر که از نظر ویتامین A بسیار غنی است. قلوه نیز سرشار از ویتامین A است. در شیر و کره و تخم مرغ ویتامین A وجود دارد. جگر ماهی از همه بیشتر ویتامین A دارد.
وجود ویتامین A و سایر ویتامینها بستگی به وضع جغرافیایی آب و هوای سرزمین دارد آب و هوای فصل سال در ترکیبات زراعی هر منطقه و تابش نور آفتاب، باران کافی و آبیاری به موقع می تواند ترکیبات گیاهان را دو چندان کند.
از این رو نمی توان سبزی همه جا را دارای همه چیز دانست.
موقعی که سبزیجات را می کوبند یا چرخ می کنند، باید زودتر مصرف کنند. زیرا اکسیژن هوا وارد آن شده آنرا بی اثر می نماید.
(متأسفانه بیشتر بانوان برای این که همیشه سبزی آماده داشته باشند، سبزیها را کوبیده مدتی مدید در یخچال برای روز استفاده آماده می کنند. غافل از اینکه این گیاه کوبیده شده که در معرض اکسیژن قرار دارد نه تنها ویتامین A بلکه بیشتر خاصیت غذایی خودرا از دست داده است).
رابطه جذب ویتامین A با کار کیسه صفرا
اگر صفرا به عللی وارد نشود و کیسه صفرا ترشح نکند جذب ویتامین A دچار اختلال می شود. و اگر مدتی طول بکشد آثار کمبود ویتامین A ظاهر می شود. زیرا همه کاروتن به ویتامین A تبدیل نمی گردد.
اگر هم ویتامین E به اندازه کافی در بدن نباشد یا کولین کمتری وارد بدن شود هر دو باعث کمبود ویتامین A خواهند شد زیرا بایستی کولین و ویتامین E در محیط حاضر باشند و کیسه صفرا هم ترشح بکند تا ویتامین A جذب شود (این باز دلیلی برای لزوم استفاده از همه غذاهاست).
رابطه پیری با ویتامین A
ویتامین A از سخت شدن جدار داخلی عروق جلوگیری می کند و این به علت این است که جدار داخلی عروق را نرم و طبیهی نگه می دارد و از ایجاد لخته های داخل عورقی می کاهد که این خود راه مبارزه با پیری است. از رو دانشمندان مشاهده کرده اند که مصرف کمی بیش از حد لزوم ویتامین A پیری را به عقب می انداز و قدرت نیروی جنسی را زیاد می کند.
منابع کلی ویتامین A: پیاز، برنج، خرفه، چغندر، خرمالو، زردآلو، خربزه، تره، گوجه، نارگیل، خرما، جعفری، اسفناج، ترتیزک، رازیانه، سیب زمینی، گیشنیز، هویج، کاسنی، کدو، نخود فرنگی، کنگر، انگور، گیلاس، آلو، سیب، موز، سویا، پسته، گردو، نخود، ماش، شلغم، عدس، مخمر آب جو، کاهو، مارچوبه، سیب زمینی ترشی، شوید، هلو، باقلا، لوبیا چشم بلبلی.