انسولين
داروهاي مورد استفاده در مرض قند نوع 1
وقتي شما به مرض قند نوع 1 دچار هستيد، هيچ چاره اي به غير از تزريق روزانه انسولين نخواهيد داشت. همچنين بعضي از مبتلايان به مرض قند نوع 2 كه با رژيم غذايي و مصرف قرصهاي پايين آورنده قند خون، ميزان قند خون آنها همچنان بالا مي باشد، مجبورند كه از تزريق روزانه انسولين براي كنترل قند خونشان استفاده نمايند.
در اينجا به چند سؤال شايع كه مبتلايان به مرض قند برايشان بودجود مي آيد، پاسخ مي گوييم.
چرا بايد انسولين را تزريق كرد و آن را بصورت قرص نمي سازند؟
تزريق انسولين تنها راه مؤثر براي رساندن اين هورمون به گردش خون مي باشد. خوردن انسولين باعث مي شود كه قسمت عمده آن هضم شده و غير فعال مي گردد و در نتيجه نتواند وظيفه خود را بخوبي انجام دهد. گرچه ساير روشهاي مصرف انسولين نيز امتحان شده اند، اما تمام آنها داراي مشكلاتي هستند، بنابراين در حال حاضر تنها راه مصرف انسولين، تزريق آن مي باشد.
چرا انسولين را زير پوست تزريق مي‌كنند؟
در تئوري مي توان انسولين را به داخل وريد يا عضله نيز تزريق نمود. با اينحال در عمل، تزريق انسولين چندبار در روز به داخل وريد بسيار مشكل مي باشد و همچنين تزريق داخل عضلاني انسولين نيز بسيار دردناك مي باشد. از هر دوي اين روشها گاهي اوقات و در بعضي شرايط استفاده مي شود، مثلاً در هنگامي كه شما به سختي بيمار هستيد يا نمي توانيد بطور منظم بخاطر عمل جراحي كه داشته ايد غذا بخوريد.
انواع انسولين چه هستند؟
تفاوت عمده انواع انسولين، در نحوه سرعت اثر آنها ميباشد، بنابراين مي توان انسولين‌ها را به انواع كوتاه اثر، با اثر متوسط و طولاني اثر تقسيم نمود. انسولين‌هاي كوتاه اثر، شفاف و بي‌رنگ هستند و مهمترين انسولين کوتاه اثر انسولين کريستال يا رگيولار (Regular) مي باشد و در روي بر چسب آن حف بزرگ (R) به چشم مي خورد.در حالي كه انواع با اثر متوسط و طولاني اثر بعلت وجود مواد افزودني كه باعث كند شدن جذب آنها مي‌شود، به رنگ كدر مي‌باشند.اثر اين نوع انسولين با تاخير ظاهر شده و براي مدت زمان نسبتا طولاني تري ادامه مي يلابد. دو نوع انسولين متوسط الاثر عبارتند از : انسولين NPH (ان-پي-هاش) و انسولين لنت (Lente) . اثر انسولين کوتاه اثر در حدود نيم ساعت (30 دقيقه) پس از تزريق آن شروع مي گردد. حداکثر اثر آن تقريبا دو ساعت بعد از تزريق بوده و تا چهار ساعت دوام مي يابد. طول مدت اثر اين انسولين در بدن شما در حدود هشت ساعت است.
مي‌توان انسولين‌هاي كوتاه اثر و با اثر متوسط را با هم در يك سرنگ مخلوط كرد، اما بايد مراقب باشيد كه انسولين شفاف با انسولين كدر آلوده نكنيد. براي اين منظور، هميشه ابتدا انسولين كوتاه اثر را با سرنگ بكشيد و سپس سرنگ را بداخل انسولين متوسط الاثر فرو نماييد.
هرسه نوع انسولين را مي‌توان از منابع حيواني (خوك و گاز) و يا با استفاده از مهندسي ژنتيك از هورمون انسولين انسان بدست آورد. انسولين‌هايي كه اصطلاحاً به آنها انسولين انساني گفته مي‌شود در واقع منشاء حيواني دارند اما در آنها تغييراتي داده مي‌شود كه شبيه انسولين انسان شوند. انسولين انساني بيشتر از انسولين حيواني تجويز شده و مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
چند نکته مهم در رابطه با مخلوط کردن انسولين ها
هنگامي که پزشک معالج شما تزريق مخلوطي از انسولين ها را توصيه مي کند نوع و مقدار هر يک را مشخص خواهد کرد.نکته مهم اين است که شما مي توانيد تنها انواعي از انسولين را با هم مخلوط کنيد و نه تمامي انسولين ها را.
انواعي از انسولين ها را که مي توانيد مخلوط کنيد عبارتند از :
* انسولين کريستال و انسولين ان پي اچ ( کوتاه الاثر + متوسط الاثر)
* انسولين کريستال و انسولين لنت ( کوتاه الاثر + متوسط الاثر)
* انسولين کريستال و اولترالنت ( کوتاه الاثر + طويل الاثر)
هميشه به رنگ و ظاهر انسولين خود توجه کنيد
کنترل ظاهر و رنگ انسولين قبل از هر تزريق ضروريست.
انسولين ان پي اچ ، لنت و اولترالنت بعد از تکان دادن شيشه محتوي آنها رنگ دودي (غبار آلود) يا شيري دارند. به منظور اطمينان از به هم خوردن کامل ، شةشه حاوي انسولين هاي فوق را قبل از هر استفاده به آرامي تکان دهيد. بعد از اينکه شيشه محتوي انسولين هاي ان پي اچ ، لنت و اولترالنت را به دقت هم زديد توجه کنيد که رنگ آنها دودي يا شيري باشد.
در موارد زير استفاده از انسولين هاي فوق الذکر خودداري کنيد:
* اگر بعد از به هم زدن کامل محلول انسولين ماده سفيدي در ته شيشه باقي بماند و مايع بالاي آن شفاف باشد.
* چنانچه بعد از تکان دادن شيشه محتوي انسولين توده هاي شناور ( ذرات شناور) در متن آن پديدار گردد.
* اگر پس از به هم زدن محلول انسولين ذرات متراکم چسبيده به ته يا جدار شيشه در آن نمايان شود.
* توجه نمائيد که انسولين کريستال شفاف و بي رنگ است در صورت پيدايش هر گونه تغيير رنگ در آن نبايد مورد استفاده قرار بگيرد.
منابع تهيه انسولين:
1- انسولين گاوي: که از لوزالمعده گاو تهيه مي شود.
2- انسولين خوکي: که از لوزالمعده خوک استخراج مي شود.
3- مخلوط انسولين گاوي و خوکي: مخلوطي است از انسولين استخراج شده از لوزالمعده گاو و خوک.
4 - انسولين انساني: که به طريق بيوسنتز با استفاده از تکنولوژي نو ترکيبي DNA و يا بوسيله تغيير در ساختمان انسولين خوک ساخته مي شود. اگرچه اين انسولين درست همانند انسوليني است که در بدن افراد توليد مي شود ليکن منبع آن لوزالمعده انسان نمي باشد.
آيا انسولين انساني بهتر از انسولين حيواني است؟
اين سؤال مورد بحث‌هاي زيادي قرار گرفته است و بعضي از بيماراني كه مدتها انسولين حيواني را مصرف مي‌كرده‌اند و به تازگي به انسولين انساني روي آورده‌اند اينطور عنوان مي‌كنند كه وضعيت آنها وقتي كه از انواع حيواني انسولين استفاده مي‌كرده‌اند بهتر بوده است. بنظر مي‌رسد كه انسولين انساني كمي سريعتر از انسولين حيواني در زير پوست جذب مي‌شود. با اينحال، هيچ تفاوت محسوسي در ميزان قند خون كساني كه از انسولين حيواني و انساني استفاده مي‌كنند وجود ندارد. عليرغم اين موضوع، بعضي از بيماران ترجيح مي‌دهند كه از انسولين حيواني استفاده نمايند.
نکات مهم
1- مقدار و تعداد دفعات تزريق انسولين را آنگونه که توصيه شده بدقت رعايت کنيد. هرگز تزريق انسولين را به تعويق نيندازيد حتي اگر قادر به صرف غذا نباشيد.
2- برنامه انسولين درماني ، نوع ، مقدار و زمان تزريق انسولين روزانه خود را ثبت کنيد.
3- در هر تزريق روش صحيح تزريق را به دقت رعايت کنيد.
4- هميشه رنگ و ظاهر انسولين مورد استفاده خود را قبل از تزريق کنترل کنيد.
5- تزريقات و برنامه انسولين درماني خود را با برنامه غذائي و فعاليت فيزيکي خود متناسب نمائيد.
6- قبل از هر گونه تغيير در ميزان ، تعداد دفعات و نوع انسولين خود حتما با پزشک معالجتان مشورت کنيد.
7- هميشه به تاريخ انقضا مصرف انسولين روي بر چسب شيشه محتوي آن دقت نمائيد.
8- در موقع خريد انسولين :
* به نوع انسولين توجه نمائيد ( کريستال ، ان پي اچ، لنت ، اولترالنت).
* به منبع تهيه انسولين (گاوي ، خوکي ، انساني) دقت کنيد.
* غلظت (قدرت) انسولين را کنترل نمائيد.(U-100).
چرا بايد روزي چند بار انسولين تزريق نمود؟
هدف از درمان با انسولين، تقليد از وضعيت طبيعي بدن تا آنجايي كه امكان دارد مي باشد. در افراد سالم و طبيعي، هورمون انسولين در پاسخ به غذاهايي كه مي خوريم از لوزالمعده ترشح مي‌گردد. از آنجايي كه سطح گلوكز خون در بين وعده‌هاي غذايي كاهش پيدا مي‌كند، ترشح هورمون انسولين نيز به صفر نزديك مي‌شود. با اينحال هيچگاه ترشح انسولين در افراد سالم متوقف نمي‌شود و هميشه مي‌توان در هر لحظه از شبانه روز مقدار آن را در گردش خون اندازه‌گيري نمود. كاري كه افراد مبتلاء به مرض قند بايد انجام دهند، تزريق انسولين به نحوي است كه از الگوي ترشح روزانه انسولين از لوزالمعده در افراد سالم پيروي كند.
روشهاي مختلفي وجود دارد كه با استفاده از انواع انسولين و چندين تزريق در روز مي‌توان به اين هدف دست يافت. براي مثال، بسياري از بيماران از سه تزريق انسولين كوتاه اثر قبل از سه وعده غذايي، بعلاوه يك تزريق انسولين با اثر متوسط يا طولاني اثر در هنگام شب براي كنترل قند خون وقتي كه در خواب هستند استفاده مي‌كنند. روش ديگري كه طرفداران زيادي هم دارد، دوبار تزريق روزانه از مخلوط انسولين هاي كوتاه اثر و طولاني اثر ميباشد. بسياري از افراد از اين روشها بخوبي به مدت چندين سال استفاده كرده‌اند و هيچ مشكلي نداشته‌اند.
اگر شما يكي از آن معدود افرادي هستيد كه نمي‌توانيد روزي چند بار تزريق انسولين را انجام دهيد مي‌توانيد فقط از يك يا دو تزريق روزانه انسولين با اثر متوسط يا طولاني استفاده نماييد.
چگونه و در چه محلهايي مي توانيم انسولين تزريق كنيم؟
پزشك شما تمام مطالبي كه در مورد تزريق انسولين بايد بدانيد را به شما خواهد گفت. بسياري از افراد از سرنگهاي مخصوص انسولين استفاده مي‌كنند كه بسيار بهتر از ساير سرنگها ميباشد. از سرنگهاي يك بار مصرف در صورتي كه بخوبي نگهداري شوند مي‌توان چندين بار استفاده كرد كه خطر كمي در بروز عفونت خواهند داشت. معمولاً بعد از چند بار استفاده از آنها كه سوزن كند مي‌شود آنها را بيرون مي‌اندازند.
امروزه سرنگهاي جديد به شكل قلم يا خوددكار ساخته شده‌اند كه كار تزريق انسولين را بخصوص در كودكاني كه به خودشان تزريق را انجام مي‌دهند آسان كرده است.
همانطور كه قبلاً هم گفته شد، تزريق انسولين بجاي عضله يا وريد، در زير پوست انجام مي‌گردد. تحقيقات اخير نشان داده است كه بسياري از افراد اشتباهاً بجاي اينكه انسولين را در زير پوستشان تزريق كنند، سوزن را به عمق بيشتري فور كرده و به داخل عضله تزريق مي‌كنند. تشخيص اينكه سوزن را چه مقدار بايد فرو نمود مشكل است (بخصوص اگر شما لاغر هستيد)، اما بايد در اين راه مهارت بدست آوردي زيرا اگر انسولين را به داخل عضله تزريق نماييد، جذب آن سريعتر انجام مي‌گردد و باعث سقوط ناگهاني قند خون مي شود.
پزشك به شما راه صحيح تزريق زير پوست را آموزش خواهد داد. بسياري از افراد راه ساده‌اي را براي تزريق انسولين به زير پوست پيدا كرده‌اند و آن راه اين است كه پوست را با دو انگشت، نشگون گرفته و در همان حال با زاويه 90 درجه سوزن را به داخل پوست فرو مي‌برند. لازم نيست كه با فشار زياد نيشگون بگيريد زيرا در هنگام فرو بردن سوزن به داخل، باعث درد مي‌گردد.
در مورد محلهاي مناسب تزريق نيز بايد از پزشك خود سؤال نماييد. قسمتهاي بالاي ران ها، كفل ها وشكم، شايعترين محلهاي تزريق انسولين مي‌باشند. بهتر است هر دفعه در جاهاي مختلف تزريق را انجام دهيد، زيرا تزريقات مكرر در يك محل باعث ايجاد توده‌هاي چربي كه اصطلاحاً به آن ليپوهيپرتروفي گفته مي‌شود مي‌گردد و مي‌تواند باعث كند شدن جذب انسولين گردد.
احتمالاً تزريق انسولين‌هاي با اثر متوسط يا طولاني به ران‌ها يا كفل‌ها و نيز تزريق انسولين‌هاي كوتاه اثر به شكم بهتر است، اما بهترين چيز آن است كه شما از محل تزريقي كه انجام مي‌دهيد راضي باشيد.
آيا تزريق انسولين دردناك است؟
افرادي كه ساليان درازي است كه تزريق انسولين را انجام مي‌دهند از چيزي شكايت نمي‌كنند، اما افرادي كه به تازگي شروع به تزريق انسولين كرده‌اند ممكن است در ابتدا كمي درد داشته باشند. سعي كنيد در هنگام تزريق، خود را ريلكس و شل نگه داريد و از يك روش صحيح تزريق استفاده نماييد. بعضي از افراد با ماليدن يك قطعه يخ بر روي پوست به مدت چند ثانيه، باعث مي‌شوند كه در هنگام تزريق، پوست بي‌حس شده و درد كمتري ايجاد شود. كم كم كه شما در تزريق انسولين مهارت پيدا كرديد، درد كمتري را احساس خواهيد نمود. سوزنها معمولاً خيلي باريك بوده و جايي از خود بر روي پوست باقي نمي‌گذارند. گاهي اوقات ممكن است بعد از تزريق، كمي خونريزي و يا حتي كبودي ايجاد شود، اما نبايد هيچ نگراني در اين موارد پيدا كنيد زيرا احتمالاً به دليل سوراخ شدن يكي از رگهاي كوچك زير پوست، اين حوادث اتفاق مي‌افتد.