نقش تغذيه بر رشد و نمو5
 دوران كودكي و نوجواني :
دوران كودكي ( 1 تا 10 سالگي ) و نوجواني ( 18 تا 11 ) سالگي با تغيير در ميزان رشد ، تركيب بدن و نياز به مواد مغذي همراه است . بين كودكي و نوجواني ، چربي بدن ، كاهش و توده غير چربي افزاش مي يابد . آهنگ رشد ، كندتر مي شود و در نتيجه ، انرژي و پروتئين مورد نياز كاهش مي يابد .
§    ميزان رشد طبيعي :
رشد كودك طبيعي قابل پيش بيني است . ميزان رشد با سن تغيير مي كند و با استفاده از جدول قد استاندارد براي جنس مذكر و مؤنث ، از نظر كمي نيز قابل بررسي است . براي اندازه گيري قد ، كودك بايد تا سن 24 الي 36 ماهگي در وضعيت خوابيده به پشت قرار گيرد . براي اندازه گيري دقيق ، 2 نفر لازم است تا يكي سر كودك را در وضعيت مناسب قرار دهد و ديگري عمل اندازه گيري را انجام دهد . قد كودكان از 2 تا 18 سالگي به صورت ايستاده اندازه گيري مي شود .
وزن كودك در 12 ماهگي 3 برابر و در 2 سالگي 4 برابر مي شود . بعد از آن ، افزايش وزن آهسته مي شود و به ميزان نسبتا ثابتي در سال ( kg 3-2 ) مي رسد تا اين كه جهش رشد در دوران نوجواني رخ دهد .
كند شدن شتاب رشد قد پس از يك سالگي در مقايسه با افزايش وزن كمتر است . بين 3 تا 10 سالگي افزايش قد دختران و پسران بين 5 تا 8 سانتي متر در سال ثابت باقي مي ماند . كودك طبيعي در 2 سالگي 50% و در 10 سالگي 80% قد بزرگسالي خود را دارد . اندازه مغز معمولا در طول سال اول 2 برابر مي شود . در 3 سالگي دور سر به cm50 افزايش مي يابد و بعد از آن تغيير عمده اي نمي كند .
      منحني قد :
شكل A ، 1-4 منحني رشد قد پسران و دختران از تولد تا 19 سالگي را نشان مي دهد . از اين منحني بيشتر براي توصيف استفاده مي شود و ارتباط نزديكي با الگوي رشد مشاهده شده در زندگي روزمره دارد .
     منحني شتاب رشد :
شكل B ، 1-4 منحني سرعت رشد است كه ميزان افزايش قد را به طور متوسط در سال هاي مختلف نشان مي دهد . رشد داراي سه مرحله است :
1-    رشد اوليه نسبتا سريع قبل از 2 سالگي
2-    رشد نسبتا ثابت بين سال هاي پيش دبستاني و دبستاني
3-    جهش رشد هنگام بلوغ
تا قبل از 10 سالگي تفاوت چنداني بين پسران و دختران وجود ندارد . بلوغ در دختران زودتر اتفاق مي افتد و تا چند سال بلندتر از پسران هم سن خود هستند . بلوغ پسران حدود 2 سال بعد از دختران رخ مي دهد و در سن 14 سالگي بلندتر از دختران هم سن خود هستند .
          نيازهاي مواد مغذي :
رشد و تكامل كودكان خردسال مستلزم دريافت كافي انرژي ، پروتئين و ساير مواد مغذي است . به موازات كاهش رشد ، نياز به انرژي و پروتئين نيز كم مي شود . به عنوان مثال ، براي نوپا ، پيش دبستاني و قبل از نوجواني انرژي و پروتئين مورد نياز به ترتيب ، kcal 102 و 2/1 گرم به ازاي هر كيلو گرم وزن بدن ، kcal 90 و g 1/1 ، kcal 70 و g 1 است . دامنه گسترده اي كه براي دريافت انرژي توجيه شده ، به تغييرات فردي رشد و فعاليت بدني كودك بر مي گردد. تخمين زده مي شود كه كودكان 2-1 ساله تقريبا 3% و بعد از 3 سالگي كمتر از 2% از انرژي دريافتي را براي رشد استفاده مي كنند .
مقدار توصيه شده پروتئين به ميزاني است كه براي 95% از جمعيت كافي باشد ، در حالي كه در مورد انرژي براي ميانگين جمعيت بيان مي شود . كربوهيدرات و چربي ناكافي رژيم منجر به استفاده از پروتئين رژيم و توده بدون چربي بدن براي تأمين انرژي فرد مي شود . مواد معدني مثل كلسيم ، آهن و «روي» نيز براي رشد و تكامل طبيعي ضروري است .
 شكل 1-4 منحني قد ( A ) و شتاب رشد ( B ) پسران ( خط توپر ) و دختران ( خط نقطه چين )
          تغذيه در نوپايي ( 3-1 سالگي ) :
وقتي كه براي كودك 3-1 ساله غذايي را تهيه مي كنيم ، بايد به مراحل تكامل ، مشخصات رفتاري و انتخاب غذا توجه داشته باشيم . در اين دوره ، افزايش وزن از kg 5/6 به kg 5/2 در سال و افزايش قد از cm 25 به cm 7 كاهش مي يابد . دور سر نيز از افزايش 5/0 سانتي متري در سال اول به 2/1 سانتي متر در سال در سه سالگي مي رسد . انرژي و پروتئين مورد نياز تواما كاهش مي يابد و تقريبا به kg/kcal100 انرژي و kg/g2/1 پروتئين مي رسد .
رفتارهاي تغذيه اي در طول سال هاي نوپايي ، همان طور كه در كادر 7-4 ديده مي شود ، به تدريج تكوين مي يابند .
تكامل دهاني و عصبي – ماهيچه اي ، توانايي خوردن را بهبود مي بخشد . افزايش توان دست ها و حركت انگشتان و متعاقب آن دندان هاي اوليه ، باعث مي شود تا كودك نوپا خودش غذا بخورد . با توجه به اينكه كارآيي و مهارت حركات بازو ، ساعد و دست با يكديگر به طور هماهنگ افزايش مي يابد ، كودك مسئوليت غذا خوردنش را به عهده مي گيرد و هر گونه كمك را رد مي كند . كودكان را بايد به مصرف غذاهاي انگشتي و استفاده از قاشق و فنجان تشويق كرد تا مهارت و هماهنگي دست ها كامل شود .
در هر روز سه وعده اصلي و دو ميان وعده بايد داده شود ،‌ اما دريافت غذا متنوع خواهد بود . از مصرف غذاهايي كه احتمال آسپيره شدن دارند ، مثل هات داگ ، مغزها ، انگور ، آب نبات ، ذرت بو داده و هويج خام خودداري شود . براي مواد غذايي و نوشيدني ها حدي تعيين كنيد . به گونه اي كه كودك از آن ها به عنوان ابزار جلب توجه استفاده نكند و منجر به دريافت نامناسب نشود .
ويژگي الگوي غذايي بيشتر كودكان نوپا كاهش دريافت غذا نسبت به اندازه بدن است . اين تغيير در مصرف غذا بعد از يك سالگي ، اغلب باعث نگراني والدين مي شود و با كاهش شديد شتاب رشد همراه است . ناسازگاري به علت تفاوت بين اشتها و دريافت توسط كودك با مقدار مورد انتظار والدين است . كادر 8-4 فهرست برخي پيشنهادات را جهت سهولت تغذيه كودكان نوپا ارائه مي دهد .
از هر يك از بخش هاي هرم غذايي بايد غذاهاي متنوعي در فواصل منظم به كودكان نوپا ارائه شود . اين كودكان ممكن است علائق نامشخص و غير معمول غذايي به نمايش بگذارند . غذايي كه يك روز به خوبي پذيرفته شده است ، روز بعد به كلي رد مي شود . مصرف شير معمولا كاهش مي يابد ، اما دريافت غذاي كمكي بالا مي رود . جهت ايجاد رفتارهاي مناسب در پرورش و تغذيه كودك ، محيط و زمان غذا خوردن او بايد خوشايند و مورد پسند باشد . در صورت امكان بايد به كودك اجازه داد تا با ساير اعضاي خانواده غذا بخورد و نبايد به خاطر ريخت و پاش هنگام مصرف غذا او را تنبيه كرد . محيط آرام ( خاموش بودن تلويزيون ) تمركز را افزايش داده و باعث افزايش دريافت غذا مي شود .
   كادر 7- 4 رفتارهاي تغذيه اي كودك نوپا
سن                                     رفتار تغذيه اي
12 ماهه                              غذا را مي جود ، شروع به استفاده از قاشق مي كند ، اما قبل از رساندن به          
                                           دهان مي ريزد . فنجان را به صورت كج به دست مي گيرد ، در نتيجه ، باعث          
                                   ريختن محتويات آن مي شود .
18 ماهه                       از قاشق به خوبي استفاده مي كند ؛ هر چند كه اغلب آن را مي ريزد . قاشق           
                                   را در دهان مي گذارد . ليوان را با دو دست مي گيرد .
24 ماهه                              خودش غذا مي خورد ، بدون اينكه قاشق را برگرداند . ليوان را با يك دست
                                   مي گيرد . از قاشق خوب استفاده مي كند و ريخت و پاش متوسط دارد . با
                                   غذا بازي مي كند . بين غذا و مواد غير قابل خوردن تفاوت قائل است .
36 ماهه                           خودش به طور كامل غذا مي خورد ولي گاهگاهي غذا را مي ريزد . مي تواند                                            از كارد و چنگال براي لستفاده از غذا كمك بگيرد . مي تواند از شيرِ آب ،
                                    بنوشد . مي تواند از پارچ آب بريزد .
 
كادر 8-4 توصيه هايي براي سهولت تغذيه كودكان نوپا
1-    برقراري ارامش مهم است . غذا دادن ، غذا خوردن و زمان غذا بايد براي همه خوشايند باشد .
2-    از درگيري و دعوا در طي خوردن جلوگيري كنيد . بچه را تشويق كنيد و از غذا دادن اجباري و يا تنبيه خودداري كنيد .
3-    شما مسئول تصميم گيري در مورد زمان ، مكان و چگونگي ارائه غذا به كودك هستيد ( با در نظر گرفتن علائق كودك ) اما تصميم گيري درباره مقدار غذا با خود كودك است .
4-    از ابزارهاي تشويقي استفاده كنيد . مثلا تعريف و تمجيد از خوب غذا خوردن كودك .
5-    ندادن غذا روش مناسبي براي تنبيه نيست .
6-    اگر كودك تمايل دارد كه خودش غذا بخورد ، او را منع نكنيد . پذيرا و آماده ريخت و پاش باشيد (مثلا با پهن كردن رونامه روي زمين )
7-    سعي كنيد در جمع خانواده با همديگر غذا بخوريد . رفتار خوب در خوردن مي تواند به صورت الگو باشد . كودك شما دوست دارد از والدين و برادر و خواهر بزرگترش تقليد كند .
8-    قبل از هر وعده حدود يك ساعت را بدون غذا و نوشيدني بگذرانيد ( به جز آب ) تا اشتهاي كودك تحريك شود .
9-    مصرف اضافي مايعات ، دريافت غذاهاي جامد را كاهش مي دهد . در نتيجه ، مواد غذايي جامد در اولويت هستند . مقدار آبميوه را به 5/0 تا 1 ليوان در روز محدود كنيد .
10- وعده هاي اصلي و ميان وعده ها را در زمان هاي مشخص برقرار كنيد ، اما كمي انعطاف پذير باشيد . از دادن تنقلات در صورتي كه كودك غذاي خود را نخورد ، خودداري كنيد .         
11- سعي كنيد نشانه هاي گرسنگي ، سيري و ترجيحات غذايي او را بشناسيد .
12- از عواملي كه باعث حواس پرتي كودك مي شود ، مانند تلويزيون اجتناب كنيد .