نقش تغذيه بر رشد و نمو2
 
اولين سال زندگي :
اولين سال زندگي با رشد سريع و تغييراتي در تركيب بدن شناخته مي شود . تغذيه كافي جهت افزايش مناسب و رشد و تكامل ، جلوگيري از بيماري و دادن فرصت به شيرخوار جهت شناسايي و كاوش محيط ، ضروري است . نيازهاي تغذيه اي شيرخواران با بزرگسالان متفاوت است . به عنوان مثال ، پروتئين ، چربي و انرژي براي رشد شيرخوار مهم و آهن ، روي و كلسيم به نسبت هاي بيشتري براي شيرخوار ضروري هستند .
          تركيب بدن :
آگاهي از تركيب بدن شيرخوار در مراحل مختلف مهم است . شناسايي تغييرات در تركيب بدن وسيله اي براي درك مراحل رشد و تغيير در كاركرد بدن است كه بر نيازهاي تغذيه اي شيرخوار در حال رشد تأثير مي گذارد . بدن از دو قسمت توده چربي و غير چربي تشكيل شده ات كه قسمت غير چربي شامل آب ، پروتئين ، كربوهيدرات و مواد معدني است . درصدي از وزن بدن شيرخوار كه چربي است ، از ميزان تقريبي 14% در زمان تولد به 23% در يك سالگي افزايش مي يابد . در حالي است كه توده بدون چربي از 86% در زمان تولد به 77% در يك سالگي كاهش مي يابد . اين كاهش اصولا به دليل كاهش آب بدن شيرخوار است و ميزان پروتئين ، مواد معدني و كربوهيدرات در طول دوران شيرخواري نسبتا ثابت باقي مي ماند .
تركيب بدن را مي توان از ديدگاه كاركردي نيز در نظر گرفت . مثل كار اندام ها ( مغز ، قلب ،‌كبد و كليه ) ، توده ماهيچه اي ، ذخيره انرژي ( توده چربي ) ، مايع خارج سلولي و ساختمان هاي محافظتي ( بافت پيوندي و استخوان ) . بيشتر پروتئين بدن در اندام هاي اصلي و توده ماهيچه اي بدن قرار دارد . اگر رژيم ناكافي باشد ،‌توده چربي به عنوان انرژي به كار مي رود و از كلسيم ، فسفر و ساير مواد معدني استخوان استفاده مي شود .
          رشد :
افزايش وزن ، قد و دور سر قبل از تولد و در طول سال اول زندگي از سرعت رشد بالايي برخوردار است . شيرخوار طبيعي يك ماهه ، تقريبا يك سانتي متر در هفته و 20 تا 30 گرم در روز افزايش رشد دارد كه تا 12 ماهگي به طور تدريجي به 5/0 سانتي متر در هفته و 10 گرم در روز كاهش مي يابد .
متوسط وزن تولد 5/3 كيلو گرم است كه تا 4 ماهگي دو برابر و تا 12 ماهگي 3 برابر مي شود . انرژي مورد نياز رشد ،‌صرف ذخيره چربي و پروتئين مي شود . ذخيره هر گرم چربي 8/10 كيلو كالري و ذخيره هر گرم پروتئين به 4/13 كيلو كالري انرژي نياز دارد .
اندام ها ، توده ماهيچه اي ، چربي ، استخوان و بافت پيوندي در هنگام تولد به ترتيب 15 ، 25 ، 14 و 15 درصد از وزن بدن را تشكيل مي دهند . در طول شيرخواري ، اندام ها به رشد خود ادامه داده و به سرعت تكامل مي يابند . تعداد سلول ، با افزايش DNA اندازه گيري مي شود كه به سرعت در مغز ، قلب ، كليه ،‌كبد و طحال بالا مي رود . در يك سالگي اندازه مغز دو برابر مي شود . كمبود انرژي يا مواد مغذي در اين دوره كه تكثير سلولي سريع است ، ممكن است تعداد سلول ها را كاهش دهد و احتمالا سبب نقص در تكامل مغز و دستگاه عصبي شود .
          تكامل اندام ها :
تعداد موانعي كه شيرخوار در حفظ مقدار و تعادل مواد مغذي با آن ها مواجه است ، با سن جنين ارتباط معكوسي دارد . دستگاه گوارش نوزاد نارس و برخي نوزادان رسيده نمي تواند اعمال حياتي بدن مانند دريافت مواد مغذي ، فرايند ،‌ جذب ، سوخت و ساز و انتقال آن ها به ساير اندام ها را انجام دهد . نوزاد رسيده از نظر مكيدن و بلعيدن هماهنگي دارد ، اما اين هماهنگي در مورد حركات مري ضعيف است . اگر مقاومت اسفنگتر تحتاني مري كم باشد ، خطر رفلكس گاستروازوفاژيال را افزايش و حجم معده كاهش مي يابد و تخليه آن به تأخير مي افتد . به علاوه ، تكامل برخي سيستم هاي آنزيمي و هورموني يكسان نيست .
كليه ها آب و الكتروليت هاي بدن را در رابطه با ميزان دريافتي و تركيب مايعات بدن تنظيم مي كنند و باعث عملكرد مطلوب مي شوند .تعداد نفرون هاي نوزاد رسيده كامل است اما ميزان فيلتراسيون گلومرولي در 48 ساعت اول تولد پايين و دفع سديم بالاتر از بزرگسالان است . دفع بار اسيدي بالا و رقيق كردن طبيعي ادرار نسبتا مشكل است ، اما توانايي محدودي در تغليظ ادرار ، وجود دارد .
          نوزاد نارس :
شيرهاي مصنوعي مخصوصي براي تغذيه شيرخوار نارس كه وزن تولد خيلي پايين دارد ، در دسترس است . توصيه مي شود كه از اين شيرها تا زماني كه وزن شيرخوار به kg 8/1 مي رسد استفاده شود . تركيب اين شيرها به طور قابل ملاحظه اي با شير مادر تفاوت دارد و حاوي پروتئين بالاتر ، قابل ملاحظه اي تري گليسيريد با زنجيره متوسط و لاكتوز پايين بوده و مقدار سديم آن ها مختصري بيشتر است .
زماني كه شيرخواري با وزن تولد خيلي كم با شير مادر تغذيه مي شود ،‌ نيازهاي طبيعي رشد وي تأمين نمي شود ؛ هر چند كه شير مادر محافظت ايمونولوژيك را براي شيرخوار نارس نيز فراهم مي كند . به منظور غني كردن شير مادر براي تغذيه نوزادان نارس روش هايي وجود دارد ( كادر 1-4 ) .
كادر 1-4 راهنماي تغذيه نوزادان نارس
1-    تغذيه با شير مادر را مي توان از طريق لوله بيني – معدي ( سرنگ ) ادامه داد ، به ويژه اگر وزن نوزاد كمتر از 1300 گرم باشد .
2-    غني سازي شير مادر زماني بايد انجام گيرد كه به سطح مطلوبي رسيده باشيد . زماني كه وزن نوزاد به 1800 – 1600 گرم رسيد ، مي توان از شير مادر يا بطري استفاده كرد و زماني كه تغذيه كاملا از نوك پستان صورت گرفت ، غني سازي را مي توان متوقف كرد .
3-    پيش از آنكه وضعيت نوزاد به سطح ثابتي برسد ، ارزيابي وضعيت تغذيه اي شامل اندازه گيري الكتروليت هاي سرم ، هموگلوبين ، ازت ادرار و آلبومين مهم است .
 
          شيرهاي مصنوعي نوزاد :
وقتي كه تغذيه با شير مادر ميسر نيست ، شيرهاي تجارتي آماده ، راه حل قابل قبولي است . اين شيرها مخلوط ثابتي از چربي هاي امولسيفيه ، پروتئين ها ، كربوهيدرات ، مواد معدني و ويتامين ها به صورت تغليظ شده يا پودر ، آماده مصرف هستند . دانسيته انرژي شيرهاي استاندارد kcal/oz 20 و اسمولاريته آن ها mOsm/l 300 است . ‍‍«‌ آكادمي كودكان آمريكا » توزيع كالري را به صورت 55 – 30% از چربي  (7/2% از اسيدلينولئيك ) ، 16 – 7% از پروتئين و 65 – 35% از كربوهيدرات ، پيشنهاد مي كند .
          غذاهاي كمكي جامد :
فهرست غذاهاي كمكي توصيه شده در كادر 2-4 آمده است .
كادر 2-4 فهرست غذاهاي كمكي جامد براي شيرخوار
سن ( ماه )                   مواد غذايي
4-1                            فقط شير مادر يا شير خشك
6-4                            غلات غني شده با آهن
7-6                            ميوه ها (‌صاف شده يا پودر شده ) با يك فنجان شروع شود
8-7                            سبزي ها (‌صاف شده يا پودر شده )
9-8                            غذاهاي انگشتي ( كراكر ، موز و ... ) و غذاي كودك به صورت ريز شده
9                                 گوشت و آب مركبات
10                               غذاهاي پخته شده و قابل گاز زدن
12                               همه غذاهاي سفره    
ارائه غذاهاي كمكي بايد بر اساس مشخصات فردي ، رشد ، فعاليت و تكامل عصبي-ماهيچه اي شيرخوار باشد . كودكان تا سن 6-4 ماهگي مهارت حركتي لازم براي مصرف غذاهاي كمكي و خوردن با قاشق را ندارند . عوارض ناشي از دادن غذاي كمكي قبل از اين سن در كادر 3-4 نشان داده شده است .
زماني كه غذاهاي كمكي به رژيم كودك اضافه مي شود ، هر تركيب غذايي جديد بايد به طور جداگانه هر 5-3 روز شروع شود . اين عمل به والدين فرصت مي دهد تا در صورت وجود حساسيت به ماده اي خاص، متوجه آن شوند و كودك نيز مي تواند به مزه هاي جديد عادت كند . ساير توصيه ها در كادر 4-4 نشان داده شده است . ترتيب وارد كردن غذاها چندان مهم نيست ، اما به طور كلي غلات غني شده با آهن كه مخصوص كودك هستند ، در آغاز داده مي شود . معمولا برنج اولين غذايي است كه به كودك داده مي شود ، زيرا حساسيت به آن حداقل است . از دادن تخم مرغ و گندم به منظور كاهش حساسيت در 6 تا 9 ماه اول زندگي بايد خودداري نمود . بعد از تحمل غذاها به صورت انفرادي ، تركيب صاف شده غلات و ميوه ، سبزي ها با گوشت ، غذاهاي پر گوشت و ساير غذاهاي مخصوص كودكان نوپا را مي توان در برنامه غذايي گنجانيد .
زماني كه كودك توانست از فنجان استفاده كند ، آبميوه شيرين شده را بايد به او داد .
آبميوه را بايد با فنجان به كودك داد نه با بطري . زيرا ممكن است كودك را مستعد پوسيدگي دندان ناشي از تغذيه با شيشه كند . ميزان پروتئين شير مادر در طي دوره شيردهي به تدريج كاهش مي يابد . مصرف غذاهاي مخصوص كودك با پروتئين بالا را بايد تشويق كند . شكر و نمك را نبايد در طول تهيه غذاي كودك در خانه به آن افزود و از دادن غذاهاي يخ زده و كنسرو شده حاوي شكر و نمك بايد خودداري كرد .
شيرخوار در سنين 6 تا 12 ماهگي ، تمايل زيادي براي اينكه خودش غذا بخورد ،‌ نشان مي دهد و توانايي گرفتن و برداشتن غذا را پيدا مي كند . به محض توانايي جويدن در شيرخوار بايد غذاهاي انگشتي را به او داد . براي راحتي جويدن در دهان و كاهش خطر خفگي در انتخاب اين مواد بايد دقت نمود(كادر 5-4).
كادر 3-4 عوارض دادن غذاهاي كمكي قبل از 6-4 ماهگي
•      ضعف هماهنگي در حركات دهاني
•      انرژي و مواد مغذي ناكافي به جاي شير مادر يا شير خشك
•      افزايش خطر حساسيت هاي غذايي
•      افزايش بار مواد محلول كليه و هيپراسمولاريتي
•      اختلال در اشتهاي شيرخوار به علت تغذيه زياد
•      افزايش احتمالي تمايل شيرخوار به قند و نمك در بزرگسالي
 
كادر 4-4 راهنماي ارائه غذاهاي كمكي به شيرخوار
•      شروع تغذيه با مواد غذايي به صورت جداگانه و با فاصله مناسب
•      دادن ميزان كمي از هر غذاي جديد كه با 1 تا 2 قاشق مربا خوري شروع مي شود و به تدريج به 4-3 قاشق افزايش مي يابد .
•      غذاي جديد بايد 5-3 روز پس از غذاي قبلي داده شود . اگر غذاي قبلي حساسيت زا باشد ، بايد حذف شود .
•      نهايتا غذاي متنوع پيشنهاد مي شود . براي شيرخواران با سن بالاتر ، غذاهايي شامل گوشت ،  شير ، ميوه ، سبزي ، حبوبات و غلات جهت داشتن تنوع و كفايت تغذيه اي پيشنهاد مي شود .
•      جلوگيري از مخلوط غذاهاي جامد با مايعات تا شيرخوار بافت و طعم غذاها را ياد بگيرد و ماهيچه هاي صورتش تكامل يابند . به جز كودكاني كه رفلاكس دارند ، افزودن برنج به مرغ جهت تغذيه آن ها توصيه مي شود .
•      نبايد كودك را با بطري در رختخواب گذاشت يا اجازه داد كه در طول روز به طور مداوم از بطري استفاده كند ، زيرا اين عمل خطر پوسيدگي دندان را افزايش مي دهد و دندان درآوردن كودك را تحت تأثير قرار مي دهد .
•      عرضه مواد غذايي جامدي كه بافت مناسبي جهت جويدن و بلعيدن كودك داشته باشد .
 
كادر 5-4 غذاهاي انگشتي براي شيرخواران
مجاز
•      نان و كراكرهاي بي نمك
•      ميوه : تازه يا قوطي شده ( بدون شكر ) ، نرم ، بدون هسته يا پوست ( موز ، سيب ، هلو و زردآلو )
•      گوشت ، ماكيان ، ماهي : تكه هاي ترد و كوچك و پخته ( كله گنجشكي ، كباب لقمه ، همبرگر ، كوفته يا كتلت ، جوجه كباب ، بوقلمون و فيله ماهي )
•      سبزي ها : كاملا پخته و نرم يا تكه هاي بزرگ سبزي ها مثل هويج ، لوبياي سبز ، كدو ، سيب زميني
غير مجاز
•      ذرت بوداده ، مغزها ، دانه ها ، نخودچي ، كشمش ، چيپس سيب زميني ، ذرت ( به علت احتمال خفگي يا آسپيراسيون )