كوتاهي قد و عوامل مؤثر بر آن  1
          محيط قبل از تولد :
محيط قبل از تولد يعني دوران جنيني و شرايطي كه بر اين دوران حاكم است .
بررسي هاي به عمل آمده نشان مي دهد عوامل زيادي در اين دوران بر جنين اثر مي گذارد كه اين عوامل باعث مي شوند تفاوت هاي قابل توجهي در قد و وزن نوزاد به وجود آيد .
بررسي هاي علمي نشان داده است كه بين اندازه قد كودك در هنگام تولد و ميزان قد در بزرگسالي رابطه نزديكي وجود دارد .
تا اوايل دهه 1940 تصور بر اين بود كه ناهنجاري هاي رشد فقط زمينه ارثي و ژنتيكي دارند ولي بررسي هاي دقيق تر نشان داد كه علاوه بر مسائل ژنتيكي كه به طور مستقيم بر رشد مؤثرند عواملي نيز به طور غير مستقيم بر روي رشد جنين تأثير مي گذارد و باعث ناهنجاري هايي مي شود .
بايد توجه داشت كه اين عوامل به خصوص در سه ماهه اول حاملگي مي تواند اثرات غير قابل برگشتي ايجاد كند از جمله اين موارد مي توان به وضعيت تغذيه مادر در دوران بارداري ، استفاده مادر در دوران بارداري از داروها ، اضطراب و هيجانات ، اختلافات خانوادگي و مصرف سيگار و كافئين بيش از حد و مشروبات الكلي اشاره كرد .
          وضعيت تغذيه مادر در دوران بارداري :
وضع تغذيه زن باردار بايد توسط متخصص تغذيه ارزيابي شود و از نظر تغذيه اي تحت نظر وي باشد .
با يك ارزيابي سريع تغذيه اي هر مشكل عمده تغذيه اي را مي توان مشخص كرد . در صورت وجود شواهدي مبني بر كمبود مواد مغذي ، ارزيابي بيشتر توسط متخصص تغذيه و رژيم شناس لازم است .
بيشتر زنان باردار طبيعي ، سالم و بدون اختلالاتي در هضم ، جذب ، متابوليسم يا مورد استفاده مواد غذايي هستند . اگر يافته هاي هماتولوژي طبيعي باشد احتمالا اشكال بيوشيميايي ، يا باليني از نظر تغذيه اي وجود ندارد و بنا بر اين به ارزيابي دقيق و طولاني تر نياز نمي باشد .
ارزيابي تفصيلي وضع تغذيه ، نياز به موارد زير دارد :
1-    معاينات فيزيكي و مشاهده دست ها ،‌پاها ، صورت ، و گردن جهت وجود كمبود تغذيه اي توسط معاينات باليني
2-    ارزيابي دريافت غذا بر اساس تكرر مصرف غذا يا تاريخچه غذايي براي مصرف غذا در 3 ، 5 يا 7 روز
3-    اندازه گيري تن سنجي شامل وزن – قد و در بعضي موارد چربي زير پوست
4-    ارزيابي بيوشيميايي مواد مغذي با اندازه گيري آن در خون و ادرار
انجام دادن تمام اندازه گيري هاي ياد شده معمولا به جز در موارد لزوم نياز نمي باشد .
ارزيابي وضع تغذيه زنان باردار مي بايد علاوه بر شامل كردن وضع تغذيه ، ارزيابي عواملي از قبيل سن كم و نوجواني مادر در شروع بارداري ، زايمان هاي زياد و فواصل كم بين مواليد ،‌تاريخچه ناموفق بارداري، چند قلو زايي ،‌وضع بد اقتصادي و اجتماعي ،‌بي سوادي و بيماري هاي مزمن و ... را كه مخاطرات دوران بارداري را افزايش مي دهند ، نيز در بر داشته باشد .
          الكل :
بررسي هاي نشان مي دهد كه اغلب مادراني كه در دوران بارداري از الكل استفاده مي كرده اند داراي كودكاني ناقص ، كم هوش و اغلب نارس هستند .اين كودكان معمولا داراي رشد ضعيف بوده و كوتاه قد هستند .
مصرف الكل در دوران بارداري ممكن است تأثيراتي مشابه اثر سندروم جنين الكلي بر روي جنين باقي گذارد . در چنين زناني ، ميزان سقط خود به خود جدا شدن زود رس جفت و تولد نوزاد كم وزن زياد است .
زناني كه مقدار زيادي از كالري روزانه را از مصرف الكل تأمين مي كنند ممكن است ديگر براي غذاهاي مغذي اشتهايي نداشته باشند .
كمبود هاي اسيد فوليك ، منيزيوم و روي در حيوانات ايجاد ناهنجاري هايي كرده است . بنا بر اين ممكن است تصور شود كه كمبود اين مواد مغذي مي تواند نقشي در سندروم جنين الكلي داشته باشد .
          كافئين :
خطرات كافئين موجود در چاي و قهوه بيشتر بر روي حيوانات مورد بررسي قرار گرفته است ولي با اين وجود مي توان پيش بيني كرد كه اين اثرات شايد با شدت كمتر در انسان صدق كند . بررسي ها نشان داده است كه كافئين مي تواند باعث كاهش وزن نوزاد و اختلال مغز و كبد در زمان تولد شود .( البته اين عوارض در صورت نوشيدن حداقل 10 تا 12 فنجان در روز پديد مي آيد .)
امروزه عده اي از متخصصين تغذيه توصيه مي كنند كه حتي الامكان در دوران بارداري از كافئين استفاده نشود .
          سيگار :
عقب ماندگي رشد جنين اغلب در زنان باردار سيگاري ديده شده است و فرض بر اين بوده است كه اين وضعيت مربوط به كاهش مصرف غذاي مادر است . ولي مشاهدات نشان داده است كه چنين چيزي حقيقت ندارد و زنان سيگاري اغلب كيلو كالري بيشتري تا زنان غير سيگاري مصرف مي كنند .
عقب ماندگي رشد در رابطه با اثر مونوكسيد كربن ، نيكوتين و احتمالا ديگر مواد بر روي عبور از جفت و حمل اكسيژن به جنين است . همچنين كفايت كيلو كالري مورد استفاده ممكن است در زنان سيگاري كاهش يابد .
كشيدن يك يا بيشتر پاكت سيگار در روز سبب كاهش وزني حدود 220 تا 250 گرم در نوزاد مي گردد . به علاوه تعداد سقط ، زايمان قبل از ترم و ميزان مرگ و مير مادر را بيشتر مي كند . كشيدن سيگار سبب انقباض عروق و بالنتيجه كاهش جريان خون از جفت و اختلال در سيستم انتقال مواد مغذي به جنين مي شود ؛ نياز به ويتامين C را دو برابر مي كند ، ميزان كاروتن ، ويتامين 12B و روي سرم را كاهش مي دهد ، و بالاخره دريافت كم ويتامين C و كاهش ميزان آن در سرم ، همراه با توليد بيشتر نوزادان با وزن كم تولد مي گردد .

 


وتاهي قد و عوامل مؤثر بر آن  2
 
          داروها و مواد شيميايي :
نقش بسياري از داروها و مواد شيميايي در ايجاد ناهنجاري هاي رشد در دوران جنيني به اثبات رسيده است و در مورد بسياري از موارد تحقيقات ادامه دارد .
به عنوان مثال مصرف دارويي به نام تاليدوميد كه يك قرص ضد تهوع و استفراغ است در دوران حاملگي باعث نقائص آشكار در اندام ها از قبيل كوتاهي اندام يا فقدان آن مي شود . امروزه اثرات سوء اين دارو به خوبي مشاهده شده است . همچنين دارويي به نام تري متاديون كه در افراد مبتلا به صرع مورد استفاده قرار مي گيرد در صورتي كه توسط زنان حامله مصرف شود باعث طيف وسيعي از ناهنجاري هاي رشدي و عقب ماندگي عقلي مي شود و با داروي تتراسيكلين كه يك آنتي بيوتيك است در صورت مصرف در دوران بارداري سبب ناهنجاري هاي استخوان و دندان مي شود .
به طور كلي مصرف اكثر آنتي بيوتيك ها در دوران حاملگي باعث كوچكي نوزاد در هنگام تولد مي شود .
اخيرا نيز مشخص گرديده است داروي ايزورتي نوئين كه تركيبي مشابه با ويتامين A دارد در صورت مصرف در دوران حاملگي مي تواند باعث كندي و تأخير رشد گردد .بنا بر اين به طور جدي به مادران باردار توصيه مي شود كه بدون تجويز پزشك از مصرف هر نوع داروئي حتي مسكن هاي معمولي نيز خودداري كنند .
          ناهنجاري هاي كروموزومي :
سلول هاي انسان طبيعي داراي 46 كروموزوم است . هر گونه تغيير در تعداد اين كروموزوم ها باعث اختلالاتي مي شود كه اكثريت آن ها در رشد طبيعي اثر مي گذارد ، اين ناهنجاري ها عبارتند از :
     سندروم داون :
اين بيماران به جاي يك جفت كروموزوم شماره 21 داراي 3 كروموزوم 21 هستند در نتيجه در مجموع داراي 47 كروموزوم مي باشند . علت اين عارضه وقوع حاملگي در سنين بالاي 40 سال است . اين نوزادان دچار عقب ماندگي عقلي و اختلال رشد در اندام ها و صورت مي باشند .
يك نوع اختلال ديگر ناشي از افزايش كروموزوم ها در اثر افزايش كروموزوم هاي شماره 17 و 18 اتفاق مي افتد كه اين افراد داراي نقائص آشكار در استخوان بندي مي باشند . به اين دليل كه ژن توليد كننده هورمون رشد بر روي كروموزوم شماره 17 قرار گرفته و نقص آن كروموزوم باعث اختلال رشد مي گردد .
     سندرم ترنر :
اين افراد به جاي 46 كروموزوم داراي 45 كروموزوم هستند كه اين كاهش مربوط به يكي از كروموزوم هاي جنسي مي باشد .
اين بيماران داراي قيافه زنانه مي باشند ولي فاقد تخمدان هستند . از عوارض شايع اين نوع كاهش كروموزومي ، تغيير شكل استخوان بندي ، كوتاهي قد و عقب ماندگي عقلي مي باشد و معمولا به بلوغ جنسي نمي رسند .

 


كوتاهي قد و عوامل مؤثر بر آن  3
 
          بد شكلي هاي استخواني ( دفورميتي ها ) :
مطالعات به عمل آمده نشان داده است اكثر افراد در طول زندگي داراي تغييراتي در مفاصل به خصوص ستون مهره ها و زانو ها مي شوند اين تغييرات باعث مي شود كه مفاصل از حالت طبيعي خارج شده دچار بد شكلي يا دفورميتي شود ، در نتيجه عضلات ناحيه كارائي خود را از دست داده و تا حدودي نيز روي قد افراد اثر مي گذارد .
عواملي كه باعث اين تغيير شكل ها مي شوند عبارتند از :
وضعيت هاي غلط در حين كار ، خواب و استراحت ، و اشكالاتي كه در ابزار كار مثل ميز ، صندلي و نيز كفش و غيره وجود دارد . همچنين ضعف عضلات ، كوتاهي عضلاني و عواملي از اين قبيل مي توانند باعث اين دفورميتي ها بشوند .
بد شكلي ها يا دفورميتي هاي شايع عبارتند از :
1-    افزايش قوس كمري يا لوردوز
2-    افزايش تحدب سينه اي يا سيفوز
3-    انحراف جانبي ستون فقرات يا اسكوليوز
4-    انحراف زانو و ساقه به داخل يا خارج 
 
 
 
1-    افزايش قوس كمري :
در ناحيه كمري ستون فقرات انحنايي با تقعر به عقب به نام قوس كمري يا لوردوز وجود دارد . اين انحنا در كودك وقتي ظاهر مي شود كه به حالت ايستاده در آيد و در نماي طرفي ستون فقرات نيز كاملا مشخص است . اين انحنا با زاويه اي حدود 28 درجه داراي تقعري ملايم به سمت عقب است .( شكل 1)
زندگي ماشيني امروز سبب شده است كه بيومكانيك ستون فقرات به هم خورده و در اثر عوامل مختلف از جمله ضعف عضلات شكم ، قرارگيري در وضعيت نامناسب ، نشستن در وضعيت غلط قوس كمري افزايش مي يابد .به اين حالت هيپرلوردوزيس گفته مي شود .
افزايش قوس كمري عوارض زيادي به دنبال دارد كه عبارتست از :
1-    به هم خوردن تناسب اندام ها
2-    افزايش ساير قوس هاي ستون فقرات
3-    كاهش طول ستون فقرات و كوتاهي قد
4-    فشار اضافي بر روي ديسك ها
5-    فشار بر روي ناحيه خلفي مهره هاي كمري و ريشه هاي اعصاب
6-    كمر درد
7-    آرتروز زودرس
                                                                                                                                               لوردوز
 
                             شكل 1 – لوردوز ناحيه كمري                                        
                                                                   
                        
2-    افزايش تحدب ستون فقرات سينه اي :
اين عارضه كه در اصطلاح عموم قوز ناميده مي شود عارضه اي بسيار شايع به خصوص در بين خانم هاي جوان مي باشد .
در حالت طبيعي ستون فقرات ناحيه پشتي يا سينه اي داراي كمي تحدب به سمت عقب مي باشد اگر بر اثر عواملي اين تحدب افزايش پيدا كند اين عارضه را  سيفوز مي نامند كه مي تواند باعث كاهش طول ستون فقرات و كوتاهي قد پس از دوران رشد شود . ( شكل 2 )
عوامل متعددي مي تواند باعث سيفوز شوند كه از جمله عبارتند از :
1-    قرار گرفتن بدن در وضعيت نامناسب كه اين حالت به خصوص در خانم هاي چاق ديده مي شود .
2-    ضعف عضلات ناحيه پشتي كه مي تواند به علل مختلفي از جمله كم تحركي ، درد يا فلج عضلات باشد .
3-    افزايش قوس كمري و گردني كه در نتيجه به صورت جبراني تحدب سينه اي افزايش پيدا مي كند .
4-    بيماري هاي ارثي ستون فقرات و سل ستون فقرات نيز از عوامل ايجاد كننده سيفوز هستند كه معمولا نادر است .
معمولا سيفوز ناحيه وسيعي از مهره هاي پشتي را درگير مي كند ولي در بعضي موارد فقط يك يا دو مهره درگير مي شود كه در اين حالت سيفوز شديدتر است . با توجه به بررسي هاي به عمل آمده مشخص گرديده است كه علت اكثر سيفوزها مكانيكي است كه در اثر آن بالانس عضلاني ناحيه به هم خورده و در اثر فشار ممتد در يك ناحيه از ستون فقرات اين عارضه پديد مي آيد .
 اين نوع سيفوز با ورزش هاي اصلاحي قابل درمان است .
 
 
 
 

 
                                                                                                                             
                                                                                                                               سيفوز     
                                  شكل 2 – سيفوز
 
 
 
3-    كجي ستون فقرات :
در حالت عادي و در نماي روبرو ستون فقرات كاملا صاف مي باشد . هر گونه انحراف جانبي غير طبيعي نشانه اسكوليوز است .
اسكوليوز با تغيير در بيومكانيك ستون فقرات باعث تغيير طول ستون فقرات و كوتاهي قد مي شود .
علت اين عارضه بسيار متنوع است ولي به طور كلي عوامل زير را مي توان ذكر كرد :
1-    بد قرار گرفتن شخص در حالت استراحت و مطالعه و انحراف به يك طرف به صورت مداوم
2-    به طور مادرزادي امكان دارد كه ساختمان مهره ها به صورت ناقص تشكيل شود
3-    كوتاهي عضلات اندام هاي تحتاني ( مثل كوتاهي يك پا )
4-    كمر درد سياتيكي ، به خصوص در حالتي كه يكي از اندام ها درگير شده باعث مي شود كه شخص به يك طرف تمايل پيدا كند .
4-  تغيير شكل زانو به صورت پا پرانتزي يا پا ضربدري ( ژنوواروم و ژنووالگوم ) :
عوامل مختلفي به خصوص در كودكان و در سنين رشد مي تواند باعث تغيير شكل زانوها به صورت نزديك شدن مفاصل زانو به يكديگر و يا دور شدن آن ها از هم بشود . اين عارضه به دليل تغيير محور زانو و تغيير استخوان ساق از خط مستقيم تا حدودي مي تواند باعث كوتاهي قد بشود . ( شكل 3 )
در حالت عادي استخوان ساق تقريبا در امتداد استخوان ران مي باشد . عوامل متعددي مي تواند اين راستا را بر هم بزند كه بر اساس نوع فشار وارده زانوها يا از يكديگر دور شده و يا به يكديگر نزديك مي شوند .
مهمترين عواملي كه مي تواننداين عوارض را ايجاد كند عبارتند از :
1-    يكنواخت نبودن صفحات رشد استخوان ران و ساق در بالا و پايين ، يعني اين كه يكي از صفحات بيشتر يا كمتر رشد كند كه مي تواند به علت ضربه وارده به صفحه رشد ، عفونت ، راشيتيسم ، كمبود كلسيم ، ضعف عضلات يا فلج اطفال باشد .
2-    شكستگي يكي از استخوان هاي ساق يا ران
3-    علل مادرزادي
4-    پارگي منيسك زانو
 
 
 
                          شكل 3 –  الف  –                                                                        شكل 3 –  ب  –                                                            
                               پاپرانتزي                                                                                               پاضربدري

 

 


كوتاهي قد و عوامل مؤثر بر آن  4
 
 
بي تحركي عامل جهت كوتاهي قد :
انسان موجودي متحرك است و لازمه سلامت و رشد طبيعي استخوان ها فعاليت و حركت عضلاني است . بررسي ها ثابت كرده است اگر عضله اي دچار تحرك و فعاليت نباشد استخوان مربوطه دچار نقصان و كوتاهي مي شود . اين موضوع در مورد كودكاني كه دچار فلج اطفال هستند به خوبي مشخص شده است.
در اين بيماري با توجه به گرفتاري يك طرفه عضلات ، استخوان طرف مبتلا نيز به طور قابل ملاحظه اي كوتاه تر است . اين مسئله به خوبي مشخص مي كند كه هنگامي استخوان و صفحات رشد مي توانند به حداكثر ظرفيت رشد برسند كه بافت هاي اطراف نيز چنين ظرفيتي پيدا كرده باشند .
فعاليت و تحرك عضلاني در توانايي بدن جهت ساختن پروتئين تأثير به سزايي دارد اين موضوع به اين طريق ثابت شده است كه ميزان ازت دفع شده در ادرار در افراد بستري در بيمارستان و همچنين سالخوردگان حتي با تغذيه كافي پروتئين بيشتر است و اين نشان دهنده تحليل پروتئين نسوج بدن مي باشد .
عضلات با فعاليت بيشتر مي توانند تغذيه و رشد بهتري داشته باشند و بالطبع هنگامي كه تغذيه بافت عضلاني بهتر باشد استخوان ها كه اكثرا از شريان هاي عضلات اطراف تغذيه مي شوند رشد بهتري خواهند داشت .
بررسي هاي علمي نشان داده است كه عضلات در طول زندگي جنيني در رشد استخوان تأثير كمي دارند ولي پس از تولد فعاليت زياد عضلاني باعث افزايش طول و قطر استخوان ها مي شود . بنا بر اين يكي از روش هاي مؤثر در جهت رشد بافت استخوان ها و جلوگيري از كوتاهي قد تقويت عضلات مي باشد .
          اختلالات صفحه رشد :
در طول سال هايي كه كودك رشد مي كند در انتهاي استخوان هاي بلند مثل استخوان ران يا ساق پا در ناحيه صفحه رشد در اثر عوامل مختلفي ممكن است دچار اختلال رشد شوند اين عوامل عبارتند از : ضربه ،‌ شكستگي هاي صفحه رشد ،‌عفونت استخواني ، سوء تغذيه ،‌اختلالات مادرزادي و يا افزايش يا كاهش هورمون ها كه هر كدام از اين عوامل مي توانند به نحوي واكنش هاي مربوط به رشد را دچار اختلال كرده و حتي مي توانند در صورت پيشرفت ،‌ رشد استخواني را متوقف كنند .
يكي از عوامل مهم شكستگي هاي صفحه رشد مي باشد . شواهد موجود نشان مي دهد كه شكستگي هاي صفحه رشد استخوان هاي بلند اندام ها بر روي رشد قد اثر مستقيم دارد . اين نوع شكستگي معمولا در ضعيف ترين نقطه استخواني شدن صفحه رشد اتفاق مي افتد و حالات مختلفي ممكن است رخ دهد . اين شكستگي ها معمولا داراي پيش آگهي خوبي است ولي اگر مراقبت هاي صحيح نباشد و شكستگي به درستي جا نيفتد ممكن است با عوارض زيادي همراه باشد كه از مهم ترين آن ها مي توان به بسته شدن زودرس صفحه رشد و كوتاهي اندام مبتلا اشاره كرد و همچنين اين نوع شكستگي مي تواند باعث تغيير شكل اندام و انحراف آن به داخل يا خارج شود .
          اختلالات هورموني :
    هورمون رشد :
يكي از هورمون هاي مؤثر در رشد بدن هورمون رشد مي باشد كه نقش آن تنظيم رشد كودكان از زمان تولد تا پايان بلوغ جنسي مي باشد . در صورت فقدان كامل هورمون رشد قد تا حدود 30 تا 50 درصد ميزان طبيعي كاهش مي يابد . اين هورمون از غده هيپوفيز ترشح مي شود .
هورمون رشد جزء اولين هورمون هايي است كه در ضايعات هيپوتالاموس و هيپوفيز كاهش مي يابد و كمبود اين هورمون قبل از سن بلوغ باعث كوتولگي يا نانيسم مي گردد . در بالغين اثرات كمبود هورمون رشد به خوبي مشخص نشده است ولي مي تواند كم كاري هيپوفيز و كمبود هورمون رشد به مرگ و مير ناشي از بيماري هاي قلب و عروق كمك كند ولي در اين افراد سرطان كمتر مشاهده مي شود .
در بيماران ديابتي كه دچار كمبود هورمون رشد هستند نياز به انسولين كمتر است .
امروزه مشخص گرديده است كمبود هورمون رشد در كودكان به علت كمبود هورمون هاي آزاد كننده هيپوتالاموس مي باشد كه با اثر مثبت خود مي تواند ميزان هورمون رشد را افزايش دهد .
افزايش هورمون رشد در كودكان قبل از بسته شدن صفحات رشد منجر به عارضه اي به نام ژيگانتيسم يا غول آسايي مي شود . در اين افراد رشد و بزرگ شدن استخوان ها و بافت هاي نرم باعث بزرگي اندازه دست و پا و صورت مي گردد . در صورتي كه هورمون رشد پس از بسته شدن صفحات رشد افزايش يابد منجر به عارضه اي به نام آكرومگالي مي گردد كه بيماري مزمن همراه با افزايش رشد قطري استخوان ها و بافت نرم مي باشد .
شيوع آكرومگالي در ميانسالي مي باشد . اين بيماران دچار افزايش متابوليسم هستند و داراي علائمي از قبيل ضعف عضلاني ، درد مفاصل ، ‌سر درد و عوارضي از اين قبيل مي باشند .
     هورمون تيروئيد :
بر خلاف هورمون رشد در صورت فقدان كامل هورمون تيروئيد رشد قد كاملا متوقف مي شود پس لازمه يك رشد طبيعي وجود مقدار كافي هورمون تيروئيد مي باشد . هورمون هاي تيروئيد با اثر مستقيمي كه بر سوخت و ساز سلول ها اعمال مي كنند فعاليت آن ها را تنظيم مي نمايند و در غياب هورمون هاي تيروئيد هورمون رشد نيز كمتر ترشح مي گردد .
     هورمون هاي جنسي :
تا قبل از بلوغ رشد قد در حدود 5 سانتي متر در سال ثابت است ولي با شروع بلوغ ميزان رشد سالانه قد به 7 تا 8 سانتي متر افزايش مي يابد .
افزايش بافت استخواني به علت عمل هورمون تستوسترون و رسوب املاح كلسيم سبب رشد استخوان ها مي شود .
تزريق تستوسترون در كودكان و نوجوانان سبب افزايش قد مي شود ولي ادامه تزريقات سبب بسته شدن زودرس اپي فيزهاي استخواني شده و در نهايت قد نسبت به حالت طبيعي كوتاه تر مي شود .
تستوسترون مانند هورمون رشد سبب افزايش ساخت پروتئين در بدن مي شود .
هورمون هاي جنسي مردانه و زنانه بيشترين اثر خود را جهت رشد بدن در دوران بلوغ اعمال مي كنند .
رشد سريع بدن در دوران بلوغ به خصوص در دخترها مربوط به هورمون هاي جنسي مي باشد . هورمون هاي زنانه به خصوص استروژن به ميزان كم باعث تحرك رشد و به مقدار زياد مهار كننده رشد مي باشند. هورمون هاي جنسي مردانه اثر تحريكي مستقيم بر روي رشد و نمو استخوان و غضروف دارد .
     انسولين :
قبل از تولد انسولين مهم ترين هورمون براي رشد جنين است و پس از تولد به همراه هورمون رشد نقش مهمي در رشد بدن دارد .
انسولين علاوه بر تأثيري كه در متابوليسم قندها دارد نقش زيادي در متابوليسم سازنده دارد كه شامل تحريك توليد پروتئين و تقسيمات سلولي مي باشد .
اين موضوع به اين طريق ثابت شده است كه نوزاداني كه از مادران ديابتي متولد شده اند داراي رشد زيادتري هستند كه به علت وجود انسولين در پلاسماي خون جنين مي باشد .
به هر حال انسولين در غلظت هاي پايين در برخي از گروه هاي سلولي اثر تحريك كنندگي رشد را دارد و در كمبود آن رشد دچار اختلال مي شود .

 

كوتاهي قد و عوامل مؤثر بر آن  5
 
         نقش بيماري هاي داخلي بر روند رشد طبيعي :
    بيماري هاي گوارشي :
غذايي كه مي خوريم بايد خرد شده تا عمل جذب در روده صورت گيرد .
عمل هضم و خرد كردن مواد غذايي توسط حركات دستگاه گوارش و آنزيم هاي موجود در دستگاه گوارش انجام مي گيرد .
در جذب ناكافي مواد غذايي كاملا هضم مي شوند ولي به حد كافي جذب نمي گردند .
وضعيت هاي مختلفي ممكن است به سوءجذب مواد غذايي منجر شود در صورتي كه اين بيماري ها در دوران رشد كودك اتفاق بيفتد مي تواند باعث اختلال رشد و كوتاهي قد شود . به طور كلي بيماري هاي سيستم گوارشي چه در مرحله هضم و چه در مرحله جذب مي تواند فرد را دچار سوءتغذيه كند و اين سوءتغذيه به خصوص در دوران رشد باعث اختلالات ساختاري استخوان ها شده و در نتيجه مي تواند باعث كوتاهي قد شود .
       بيماري هاي كليه :
زماني كه به علل مختلفي از قبيل ديابت ، فشار خون بالا ، ايدز و ... كودكي مبتلا به نارسائي مزمن كليه شود مجموعه اي از عوارض در تمام اعضاي بدن او ديده خواهد شد كه موجب اختلال در رشد كودك مي شود و به علت محدوديت پروتئيني كه براي درمان اين كودكان تجويز مي شود ، رشد كودك مختل خواهد شد . كودكان مبتلا به نارسائي مزمن كليه با كاهش اشتها و احساس طعم بد در دهان ، استفراغ مداوم رو برو مي شوند كه با انجام دياليز تا حدودي نشانه ها بر طرف مي گردد .
       بيماري هاي قلب و عروق :
بيماري هاي قلبي به خصوص بيماري هاي مادرزادي قلب باعث اختلال در رشد كودك مي شوند .
بيماري هاي مادرزادي قلب به ضايعاتي اطلاق مي شود كه در هنگام تولد وجود دارد . در اكثر بيماران علتي خاص براي بيماري هاي مادرزادي  قلب نمي توان يافت . بعضي از بيماري ها ارثي هستند ولي اشكالات شناخته شده كروموزومي و الگوهاي خاص توارث تنها در عده محدودي از بيماران رخ مي دهد .
در هر حال تمام اين بيماري ها به علت اختلالي كه در سيستم گردش خوني كودك مبتلا ايجاد مي كنند سبب اختلال رشد كودك خواهند شد .
          ورزش هاي نامناسب و آسيب رسان :
ورزش در صورتي به عنوان يك عامل مؤثر در حفظ سلامتي و ساختار استخوان ها و مفاصل اهميت دارد كه بر پايه اصول علمي برنامه ريزي شده باشد در غير اين صورت نه تنها به حفظ سلامتي و رشد طبيعي استخوان ها كمكي نمي كند بلكه خود باعث دفورميتي مفاصل و استخوان ها و ايجاد ناهنجاري هاي ساختماني مي گردد .
بررسي هاي به عمل آمده نشان مي دهد كه حداكثر كارائي مفاصل در صورتي است كه نيروي اضافي بر مفاصل علاوه بر تخريب ساختمان هاي مفصلي درد و محدوديت حركتي به وجود مي آيد .
يكي از مفاصلي كه بيشتر در طي ورزش ها دچار آسيب مي شود مفاصل ستون فقرات مي باشد .
به طور كلي آسيب هاي ناشي از ورزش كه مي توانند باعث اختلال رشد شوند در دوران كودكي و قبل از بسته شدن صفحات رشد اتفاق مي افتد .
اين آسيب ها در صورتي مي تواند باعث اختلال جدي در رشد شوند كه اولا قبل از بسته شدن صفحه رشد غضروفي اتفاق افتاده باشد .
ثانيا ضربه وارده به صفحات رشد بوده و درمان جدي صورت نگرفته باشد .يكي از ورزش هايي كه مي تواند باعث صدمه به صفحات رشد استخوان اندام ها و ستون فقرات شود ، پرش از ارتفاع است . اين ورزش در صورتي كه توسط افرادي انجام گردد كه استخوان بندي آن ها استحكام كافي نداشته باشد به مرور مي تواند با ضربه هاي مكرر به صفحات رشد آسيب برساند . همچنين در صورت شدت پرش مي تواند باعث شكستگي در ناحيه ضعيف صفحه رشد شود و يا در ستون مهره ها باعث شكستگي از نوع compression شود .
اما براي جلوگيري از صدمات ورزشي چه اقداماتي بايد صورت بگيرد :
1-    سعي كنيد ورزشي را انتخاب كنيد كه با توانايي هاي بدن شما مطابقت كند .
2-    يك شخص ورزشكار نياز به مواد غذايي كافي دارد تا بتواند انرژي از دست رفته را جبران كند ، پس سعي كنيد يك برنامه غذايي مناسب داشته باشيد .
3-    هميشه سعي كنيد قبل از انجام حركات شديد تمرينات ملايم داشته باشيد تا بدن شما آمادگي لازم را پيدا كند .
4-    از حركات ناگهاني در ورزش اجتناب كنيد .
5-    در صورتي كه سابقه آسيب ورزشي داريد مراقب باشيد كه ممكن است دچار همان ضايعه با شدت بيشتري شويد .
6-    وزن خود را با توجه به استانداردهاي موجود ثابت نگه داريد . يكي از دلايل صدمات ورزشي وزن اضافي است كه مي تواند فشار اضافي بر ستون فقرات و زانو وارد كنيد .
          سوءتغذيه :
تغذيه كافي و مناسب از ضروريات رشد مي باشد هرگاه به علل مختلف مواد مورد نياز در يك دوره كوتاه يا طولاني به بدن نرسد شخص دچار عوارض ناشي از سوءتغذيه مي شود كه بسته به نوع ماده مورد احتياج بدن عوارض آن بروز مي كند .
علل سوءتغذيه و كوتاه قدي تغذيه عبارت است از :
محدوديت دسترسي به غذا ، تناوب دستيابي به انواع خاص از غذاها ( به دليل تغييرات فصلي ) ابتلا به بيماري هايي چون اسهال ، عفونت حاد تنفسي ، بيماري هاي انگلي ، بيماري هاي قلبي و عروقي ،‌بيماري هاي گوارشي و كليوي و تناوب سلامت و بيماري در طول دوران زندگي ،‌ سبب سوءتغذيه و اختلال در رشد و كوتاهي قد مي گردد .