عوامل مؤثر بر رشد قد 1
                                  هورمون رشد :
غده هيپوفيز با وزني حدود 500 – 900 ميلي گرم در قاعده جمجمه داخل زين تركي قرار گرفته كه خود اين مجموعه درون استخوان پروانه اي ( اسفنگوئيد )جاي دارد . دو سوم غده هيپوفيز را لوب قدامي و يك سوم آن را لوب خلفي تشكيل مي دهد . هر يك از هورمون هاي قسمت قدامي هيپوفيز ، توسط نوع خاصي از سلول هاي هيپوفيز ترشح مي شود . هورمون رشد يا GH يا سوماتوتروپين از سلول هاي سوماتوتروپكه پنجاه در صد هيپوفيز قدامي را تشكيل مي دهند ترشح مي گردد . هيپوفيز طبيعي داراي 3 تا 5 ميلي گرم هورمون رشد بوده و روزانه 500 تا 87.5 ميلي گرم هورمون رشد ترشح مي كند . هورمون رشد انسان با هورمون لاكتوژن جفتي انسان تشابه ساختماني دارد و ژن توليد كننده آن بر روي كروموزوم شماره 17 قرار گرفته است . از خصوصيات هورمون رشد ، ترشح ضرباندار آن مي باشد يعني در طول روز داراي تغييراتي در ميزان ترشح مي باشد .
اين هورمون پس از صرف غذا ، ورزش ، و در هنگام خواب داراي حداكثر مقدار در خون بوده و در اين حالت قابل اندازه گيري است .
غلظت هورمون رشد در دوران شيرخوارگي پايين است و پس از آن به تدريج افزايش مي يابد و در دوران بلوغ به حداكثر مي رسد .
 ترشح هورمون رشد در بالغين كمتر از دوران بلوغ مي باشد و پس از سي سالگي به طور قابل ملاحظه اي از ترشح آن كم مي شود . نقش اصلي هورمون رشد افزايش طولي رشد استخوان است و كاهش هورمون رشد باعث كوتاهي قد مي شود . در صورت افزايش بيش از حد طبيعي هورمون رشد قبل از بسته شدن صفحات رشد استخوان يا اپي فيز باعث عارضه اي به نام ژيگانتيسم يا غول آسايي مي شود . ظاهرا هورمون رشد به طور مستقيم در رشد بدن نقش ندارد ، بلكه به طور غير مستقيم با تحريك هورمونهاي ديگر رشد بدن را موجب مي شود . اين هورمونها موسوم به سوماتومدين ( هورمونهايي با واسطه سوماتوتروپين ) به هورمون رشد وابسته هستند و مسئول تحريك رشد مي باشند .
هورمون رشد در متابوليسم بدن نيز نقش دارد و باعث تحريك اتصال اسيدهاي آمينه به يكديگر و توليد پروتئين مي گردد ، اگرچه اين عمل عمدتا به وسيله هورمونهاي واسطه اي انجام مي شود اما هورمون رشد مي توا ند به طور مستقيم باعث تحريك برداشت اسيد هاي آمينه در اعضاي بخصوصي شود . برخي اسيد آمينه ها نظير آرژنين محركي قوي براي آزاد شدن هورمون رشد مي باشد .
هورمون رشد ممكن است بعنوان ضد ا نسولين اثر مستقيمي در مصرف  گلوكز توسط بافتها اعمال كند.
هورمون رشد با اثر انسولين در برداشت قند و آزاد شدن اسيدهاي چرب آزاد مقابله مي كند اما مكملي براي عمل انسولين در برداشت اسيدهاي آمينه است .
ترشح هورمون رشد توسط دو هورمون هيپوتالاموسمي به نامهاي هورمون آزاد كننده كه مسئول تحريك آن است و هورمون مهاركننده ترشح هورمون رشد تنظيم مي شود .
      هورمون تيروئيد :
 غده تيروئيد تيروكسين يا T4 و همين طور مقدار كمتري از T3 را ترشح مي كند . اين دو هورمون هر دو مصرف انرژي و توليد گرما را تنظيم مي نمايند و سبب تسهيل رشد مي شوند .
هورمون هاي تيروئيد در بعضي بافت هاي بدن اثرات متابوليك خود را با مصرف اكسيژن و توليد گرما و در نتيجه افزايش ميزان متابوليسم پايه اعمال مي كنند . هورمون هاي تيروئيد در بعضي از سيستم هاي عضوي داراي اثرات زير مي باشند :
هورمون تيروئيد در سيستم قلبي عروقي باعث افزايش ضربان و برون ده قلب شده و در سيستم گوارش باعث افزايش تحرك روده مي گردد .
همچنين هورمون هاي تيروئيدي در دستگاه اسكلتي سبب نوسازي و جذب استخوان مي گردد و در سيستم عصبي ، عضلاني باعث افزايش نوسازي پروتئين هاي عضلات و افزايش سرعت انبساط و انقباض عضلات مي گردد .
فقدان كامل هورمون تيروئيد باعث توقف رشد قد و كوتاهي قد مي گردد .
      هورمون هاي جنسي :
هورمون هاي جنسي نقش بسزايي در رشد كودك و همچنين رشد در دوران بلوغ دارند . تظاهرات باليني كمبود هورمون هاي جنسي به زمان شروع و ميزان كمبود آن بستگي دارد . مثلا آندروژن ها ( هورمون هاي مردانه ) در اوايل دوره پيش از تولد منجر به ابهام آلت تناسلي مي شود و در مراحل آخر جنيني باعث كوچكي آلت مردانه مي گردد .
در حين بلوغ آندروژن ها مسؤل تمايز جنسي مردانه هستند كه شامل مواردي از قبيل : حجيم شدن عضلات اسكلتي ، بم شدن صدا و تا حدودي مسؤل رشد و اتصال صفحات غضروف رشد هستند كه از نظر باليني به صورت رشد ناگهاني زمان بلوغ بروز مي كند .
بنابراين كمبود آندروژن ها پيش از بلوغ منجر به رشد ضعيف عضلاني ، كاهش قدرت و عمل عضلات ، صداي نازك و همچنين سبب اختلال رشد طولاني بدن و قد خواهد شد .
      وراثت :
رشد انسان از زمان لقاح شروع مي شود و از آن هنگام عوامل بسياري در آن تأثير مي گذارد .
يكي از عوامل مؤثر در بروز خصوصيات فردي و نحوه رشد و تكامل فرد وراثت يا عوامل ژنتيكي مي باشد.
اكثريت صفات ما از والدين به ارث رسيده است . امروزه ثابت شده است كه حتي استعداد ابتلاء به بعضي بيماري هاي ساده نيز ارثي است . در روي كروموزوم هاي انسان حدود يك ميليون ژن قرار گرفته است و تمام خصوصيات ژنتيكي فرد در اين ژن ها نهفته اند . ژن ها مانند كروموزوم ها به صورت زوج هائي مرتب شده اند و ژن هايي كه بر روي كروموزوم هاي مشابه قرار دارند وظايف متشابهي دارند ، كه به آن ها آلل گفته مي شود .
خصوصيات جسماني ما بستگي زيادي به وراثت دارد يعني اين كه اكثر صفات در اثر فعل و انفعالات ژن هايي است كه به ارث برده ايم .
وراثت در اندازه و سير رشد قد تأثير زيادي دارد كه بستگي مستقيم به خصوصيات والدين داشته . كودكان كوتاه قد معمولا داراي والدين كوتاه قد هستند و والديني كه بلند قد هستند معمولا داراي فرزنداني بلند قد مي باشند . البته در اين موارد استثناهايي وجود دارد كه به علت تأثير گذاري عوامل ديگر بر رشد مي باشد .

 


عوامل مؤثر بر رشد قد 2
 
      جنس :
پسران به طور معمول و در حالت طبيعي نسبت به دختران هم سن خودشان در دوران بعد از بلوغ داراي وزني بيشتر و قدي بلند تر هستند همچنين مشخص گرديده است كه آهنگ رشد پسران و دختران در طول دوران قبل از بلوغ ( به خصوص در سن 12 تا 15 سالگي در دختران ) داراي جهش هايي مي باشد .
بررسي هاي آناتوميك ساختار استخوان هاي مردان و زنان تفاوت هاي قابل ملاحظه اي در بعضي استخوان ها از جمله استخوان لگن ، جمجمه و اندام ها نشان مي دهد كه اين تفاوت ها در دوران بعد از بلوغ آشكارتر مي شود كه مربوط به اثرات مختلف هورمون هاي جنسي است كه همزمان با هورمون رشد بر ساختمان هاي استخواني و عضلاني اثر مي گذارد .
اين تفاوت ها به حدي است كه جنسيت زن يا مرد را مي توان از روي اسكلت استخواني آن ها تعيين كرد.
 
 
سن قد دختران به سانتي متر قد پسران به سانتي متر
1 73 75
2 85 86
3 91 93
4 101 103
5 106 107
6 112 114
7 118 120
8 123 125
9 129 131
10 137 137
11 143 141
12 148 146
13 155 152
14 164 160
15 164 166
16 164 173
تفاوت هاي رشد قد پسران و دختران و جهش هاي رشدي در دوران بلوغ


عوامل مؤثر بر رشد قد 3
 
          نقش تغذيه مادر و ميزان رشد كودك :
مهمترين فاكتوري كه بر رشد مؤثر است تغذيه مي باشد كه اين موضوع از دو بعد قابل بررسي است يكي تغذيه مناسب مادر در دوران بارداري و ديگري تغذيه كودك در دوران رشد .
در صورت تغذيه صحيح و كافي در دوران بارداري مي توان انتظار كودكي سالم با وزني مناسب داشت زيرا يكي از مهمترين دلايل به دنيا آمدن نوزادان با وزن كم سوءتغذيه مادر در دوران بارداري مي باشد .
بعد از تولد و دوران شيرخوارگي نيازهاي اساسي كودك از طريق شير مادر تأمين مي شود . شير مادر به عنوان بهترين و كاملترين ماده مغذي مواد لازم جهت رشد سريع قد و وزن كودك را فراهم مي كند .
 
          محيط عاطفي خانواده :
تحقيقات انجام شده نشان مي دهد كه كودكاني كه والدينشان با هم اختلاف شديد دارند و يا از هم جدا شده اند بيشتر از سايرين دچار اختلالاتي در رشد مي شوند . علت اين موضوع فشارهاي رواني و تنش هاي روحي است كه بر وضعيت عمومي آن ها اثر مي گذارند . آنچه كه به ترشح نامنظم هورمون ها منجر شده مي تواند بر وضعيت عمومي بدن اثر گذاشته ، از جمله مي تواند باعث از دست دادن اشتها به طور موقت و يا اختلال گردش خون و كم خوابي و عوارضي از اين قبيل شود . اين كودكان معمولا در بزرگسالي به دليل تأخير در رشد بيشتر دچار مسائلي از قبيل بيكاري يا به دست نياوردن شغل مناسب مي شوند .
از جمله دلايل اين تأخير رشد عدم توجه اين گونه والدين به وضعيت تغذيه فرزندانشان است و اين گونه كودكان نسبت به سايرين به دليل عدم مراقبت لازم و نبود محيط عاطفي خانواده بيشتر بيمار شده و همين موضوع مي تواند بر روي رشد و افزايش قد آن ها تأثير بگذارد .
همچنين از عواملي كه بر روي رشد تأثير منفي دارد استرس و هيجانات عاطفي نظير ترس ، اضطراب يا ناراحتي عصبي است زيرا اين عوامل باعث ترشح هورمون آدرنالين مي شود .
آدرنالين سبب تغييراتي مي شود كه در نتيجه آن اتلاف مقدار زيادي ازت از بدن است .
زماني كه ميزان ازت دريافتي بيش از ازت دفع شده باشد شخص در تعادل مثبت ازت است در اين شرايط پديده رشد در بدن سرعت بيشتري گرفته ترميم و تكامل بافت ها و اسكلت بدن سريع تر است ولي دفع ازت زياد بدلايلي كه قبلا ذكر شد باعث مي شود پروتئين هاي نسوج بدن تجزيه شود و در رشد و ترميم بافت ها اختلال ايجاد گردد .
 
 
به طور كلي عوامل زير مي تواند باعث دفع بيشتر ازت و تجزيه پروتئين ها در بدن شود :
1-    اضطراب و هيجانات عاطفي
2-    كمي تحرك
3-    كمبود خواب
4-    سرما