بيماري سلياک

سلياک (CD) ، يک نوع سندرم سوء جذب است که علت آن هنوز مشخص نيست و به صورت آندميک در بعضي از مناطق گرمسيري ديده مي شود، به همين خاطر به Celiac sprue معروف است.

سلياک به دليل عدم تحمل به گلوتن بوجود مي آيد. گلوتن نوعي پروتئين است که در بسياري از غذاها يافت مي شود، از جمله: برنج و نان، چاودار (گندم سياه)، جو، کيک ها و ماکاروني  وجود دارد.

ناتواني در هضم اين ماده باعث تورم معده، کمبود ويتاميني و اسهال يا يبوست مي شود.

سلياک به نامهاي متعددي خوانده مي شود: Celiac sprue ، nontropical sprue و بيماري روده اي ناشي از حساسيت به گلوتن.



خوردن گلوتن در بيماران سلياکي باعث چه مي شود؟

هنگامي که بيمار غذاي حاوي گلوتن مصرف کند، سيستم ايمني به آسيبي که به روده کوچک وارد شده است، پاسخ مي دهد. پرزهاي ريز روده کوچک که ويلي نام دارد، آسيب ديده و عمل خود را نمي توانند انجام دهند.

عمل اين پرزها (ويلي) عبارت است از: جذب شدن مواد غذايي به جريان خون. بدون ويلي هاي سالم، شخص با وجوديکه غذا مي خورد، دچار سوء نغذيه مي شود.

به خاطر آسيب رساندن به سيستم ايمني بيمار، بيماري سلياک به عنوان يک تخريب کننده آنتي بادي مي باشد.

عدم جذب گلوتن و ديگر مواد غذايي باعث تخريب در سطح بافت عضلاني روده کوچک مي شود.اين مسئله باعث عدم دريافت ديگر مواد مغذي خورده شده، مي گردد. اين مواد مغذي شامل: ويتامين ها، کلسيم، پروتئين، کربوهيدرات، چربي و ديگر مواد مغذي مي باشد. بدن بدون مواد مغذي لازم، نمي تواند به وظايف اصلي خود عمل کند و در متابوليسم و سوخت و ساز دچار مشکل مي گردد.

به طور کلي، گلوتن براي بيماران سلياکي مانند سم عمل مي کند.



چه مشکلاتي در بيماري سلياک ديده مي شود؟

بيماري سلياک مي تواند، بسياري مشکلات درپي داشته باشد:

نوزادان مبتلا دچار دردهاي شکمي و اسهال حتي در بعضي مواقع اسهال خوني مي شود. همچنين کمبود رشد وزني و قدي ايجاد مي شوند.

کودکان مبتلا دچار دردهاي شکمي، تهوع، کمبود اشتها، آنمي (کمبود آهن در خون)، زخم هاي دهاني و آلرژي و جوش هاي پوستي مي شوند.

کودکان کج خلق، زود رنج، اخمو و بدون احساس مي شوند.

در مرحله بعدي، کودک به سوء تغذيه با تهوع و يا بدون تهوع و اسهال مبتلا مي شود. در اين مرحله کودک داراي شکمي بزرگ، باريک شدن عضلات ران و مسطح شدن لگن مي شوند.

نوجوانان مبتلا، ديرتر به سن بلوغ مي رسند و ديرتر بالغ مي شوند بيماري سلياک باعث کم شدن مو و تا اندازه اي کچل شدن (Alopecia Areata) نيزمي شود.

عدم تحمل به لاکتوز (مشکل در خوردن بعضي از غذاها مانند: شير) و امراض پوستي ( خارش و تاول زدن پوست) يکي از مشکلات رايج در بيماران سلياکي مي باشد.



مسائل و مشکلات بزرگسالان مبتلا به سلياک

بزرگسالاني که داراي اين بيماري مي باشند، دچار يکسري علائم و نشانه ها مي باشند، از جمله: عدم سلامت، گرسنگي بيش از حد، افسردگي، زود رنجي، تند مزاجي گاهي هم مشکلاتي در روده . يک بيماري جدي که اين افراد دچار مي شوند، استئوپروز ( کمبود کلسيم در استخوان) مي باشد. يکي از نشانه هاي استئوپروز، دردهاي استخواني در طول شب مي باشد. از ديگر مشکلات بزرگسالان سلياکي، 5% از آنها دچار آنمي مي شوند.



به طور کلي نشانه ها و علائم بيماري سلياک

·  نفخ و گاز معده

·  دردهاي شکمي

·  اسهال مزمن

·  مدفوع چرب وکم رنگ

·  کمبود وزن- افزايش وزن

·  خستگي

·  کم خوني ( در اثر خستگي، تعداد گلبول هاي قرمز کم مي شود.)

·  دردهاي استخوان ها و مفاصل

·  استئوپروز، استئوپنيا

·  تغيير خلق و خو

·  مورمور شدن پاها (در اثر آسيب عصب)

·  انقباض عضلات

·  تشنج

·  خون ريزي ماهيانه نداشتن ( به علت کاهش وزن شديد)

·  نازايي

·  تاخير رشد

·  زخم کم رنگ در دهان، به نام  aphthous ulcers

·  دندان هاي بي رنگ و از دست رفتن ميناي دندان

·  خارش شديد پوست، به نام  dermatitis herpetiformis



چگونه به بيماري سلياک مبتلا مي شويم؟

بيماري سلياک ارثي مي باشد. به طور کلي، اگر 1 نفر در خانواده مبتلا به بيماري سلياک باشد، 10/1 احتمال مبتلا شدن ديگر اعضاي خانواده وجود دارد. در بعضي سلياک بدون نشانه است، اما هنگاميکه دچار عصبانيت و استرس ، تصادمات فيزيکي، عفونت و حتي در جراحي شديد، بيماري سلياک خود را نشان مي دهد.

مدت زمان خوردن شيرمادر در نوزادي، سني که کودک شروع به غذاهاي داراي گلوتن مي کند و مقدار گلوتن در هر وعده، 3 فاکتور اساسي براي چگونه بوجود آمدن بيماري سلياک مي باشد.

بعضي تحقيقات نشان داده است، افرادي که از شير مادر به مدت طولاني استفاده کردند، در آنها اين بيماري ديده نشده است.



چگونه مي توان دريافت که به بيماري سلياک مبتلا شده ايم يا نه؟

تشخيص بيماري سلياک مشکل مي باشد، چرا که بسياري از علائم هشداردهنده آن، در امراض ديگر نيز وجود دارد.  

گاهي بيماري سلياک با بيماري هاي ديگر اشتباه گرفته مي شود. اين بيماري ها عبارتند از: بيماري هاي روده، آنمي کمبود آهن، بيماري کرون، التهاب دستگاه گوارش، عفونت روده اي و سندرم گرسنگي مزمن.

تحقيقات اخير در مورد اين بيماري، نشان داده است که: آنتي بادي ها در خون بيماران سلياکي خيلي بيشتر از مقدار نرمال مي باشد.

آنتي باديها، پروتئينهاي محافظت کننده مي باشند. آنها توسط سيستم ايمني توليد مي شوند و کار آنها مقابله با عفونت و درمان کردن مي باشد.

براي تشخيص، آزمايش خون بايد داد. اين آزمايش بايد شامل موارد زير باشد:

·  ايمنوگلوبولين A  ( IgA)

·  anti-tissue transglutaminase  (tTGA)

·  IgA anti-endomysium antibodies  (AEA)

اما اين آزمايش خون مانند ديگر آزمايش هاي خون نيست، که نبايد حداقل 8 ساعت قبل از آزمايش چيزي نخوريد. قبل از اين آزمايش شما بايد رژيم غذايي معمول خود را ادامه دهيد و نان و برنج و ماکاروني را حذف نکنيد. اگر فردي قبل از آزمايش، غذاهاي حاوي گلوتن نخورد، نتيجه آزمايش منفي خواهد شد، حتي اگر به بيماري سلياک مبتلا باشيد.

اگر آزمايش خون و علائم نشان دهنده بيماري سلياک بود، بيوپسي روده کوچک (آزمايش ميکروسکوپي بافت زنده) و آندوسکوپي بايد صورت گيرد.

اما بيماري سلياک به راحتي تشخيص داده نمي شود، زيرا:

1- بسياري از علائم آن شبيه به ساير بيماري ها است.

2- برخي پزشکان آگاهي کافي در اين زمينه را ندارند.

3- آزمايشگاه ها در رابطه با اين بيماري، فعال نيستند.



مشکلات بيماران مبتلا به سلياک

تخريب روده کوچک و در نتيجه آن، جذب نشدن مواد مغذي ، فرد بيمار را به سوي سوء تغذيه پيش مي برد و سلامتي فرد را به مخاطره مي اندازد. بعضي از اين مشکلات عبارتند از:

·  سرطان روده

·  استئوپروز، ضعيف شدن و شکننده شدن استخوان. اين عارضه به علت جذب نشدن کلسيم صورت مي گيرد.

·  سقط جنين و ناهنجاريهاي ارثي در کودک. مانند: معيوب بودن کانال اعصاب

·  کوتاهي قد

·  تشنج

·  آنمي



بيماري هاي وابسته به بيماري سلياک

ارتباط بين بيماري سلياک و ديگر بيماري هاي وابسته به آن، ممکن است به طور ارثي باشد.

بيماري هاي مرتبط با سلياک عبارتند از:

·  بيماري تيروئيد

·  سل

·  ديابت نوع 1

·  بيماري کبد

·  بيماري وابسته به کلاژن

·  روماتيسم مفصلي

·  بيماري هاي پوستي (Dermatitis herpetiformis)

·  آنمي

·  عدم تحمل به لاکتوز

·  بيماري هاي عصبي

Dermatitis herpetiformis  (DH) يک تاول خارش دار مي باشد که بيماري سلياک را ظاهر مي سازد. اين دانه غالبا در بازو، زانو و باسن بوجود مي آيد.

تمام بيماران سلياکي اين بيماري پوستي را ندارند. بيماران سلياکي مبتلا به اين بيماري پوستي، عملکرد روده آنان غير عادي است و گاهي بطور جدي دچار اسهال و گاهي ديگر دچار يبوست مي شوند.



درمان بيماران مبتلا به سلياک چگونه است؟

بيماري سلياک، يک بيماري مهم و جدي مي باشد. خوشبختانه اين بيماري را مي توان با نخوردن گلوتن، کنترل کرد. با رژيم صحيح غذايي مي توان از مسائل و مشکلات ناشي از آن دوري کرد و پيش به سوي بهبودي رفت. در صورت رعايت نکردن کامل رژيم، دوباره متابوليسم بدن دچار مشکل مي گردد، ممکن است اين مرحله، بدون احساس بيماري رخ دهد.

براي جلوگيري از اين بيماري بايد 2 نکته را از ياد نبريد:

·  رژيم بدون گلوتن

·  کمک گرفتن از خانواده براي تامين غذاي بدون گلوتن

وقتي اين بيماري تشخيص داده شد، رژيم شناس کمک مي کند که چه غذاهايي را مي توان مصرف کرد تا در عين اينکه علائم اين بيماري مشاهده نشود، بدن نيز بتواند مواد مغذي لازم را دريافت کند.

با رژيم بدون گلوتن، دوره درمان براي کودکان و نوجوانان مبتلا به اين بيماري 6-3 ماه ميباشد. دوره درمان براي افراد بزرگسال 2 سال طول مي کشد.

درمان اين بيماري به معني داشتن پرزهاي جديد و سالم روده است که جذب مواد مغذي و انتقال آنها به جريان خون را انجام مي دهد.

افراد مبتلا، حتي زماني که بهبود يافته اند بايد رژيم غذايي بدون گلوتن را رعايت کنند. زيرا خوردن کمي گلوتن باعث آسيب به روده مي شود و علائم دوباره بروز مي کند.

برخي از افراد باوجوديکه رژيم غذايي بدن گلوتن را مصرف مي کنند، اما بهبودي حاصل نمي شود. اين علامت نشاندهنده اين است که فرد در غذاي خود دقت نمي کند و مقداري گلوتن را وارد رژيم غذايي خود کرده است.



رژيم غذايي بدون گلوتن

در اين رژيم بايد غذاهايي که داراي گندم، جو و چاودار مي باشند را حذف کرد. اين بدان معني است که بيماران سلياکي از مصرف دانه ها، ماکاروني، غذاهايي که از غلات تهيه شده اند و بسياري از محصولات فرآوري شده پرهيز کنند.

با وجود اين محدوديت ها، بيماران سلياکي مي توانند يک رژيم متعادل با تنوع غذايي داشته باشند. قط اين نکته را نبايد فراموش کنند که برنج و ماکاروني مصرفي آنها بايد از انواع بدون گلوتن باشد.

يک فرد سلياکي مي تواند از سيب زميني، برنج، سويا، گندم سياه، آرد دانه ها ( به جاي آرد گندم) استفاده کنند.  

گوشت قرمز، ماهي، ميوه جات و سبزيجات فاقد گلوتن مي باشند، پس بيماران سلياکي مي توانند، هر اندازه که مايل بودند، از اين غذاها استفاده  کنند.

در اينجا، لازم به ذکر است که افراد سلياکي بايد از خوردن جو جلوگيري کنند، زيرا در برخي از افراد، اين بيماري بدون علامت و نشانه ظاهر شده است.   



رژيم غذايي روزانه اين بيماران بايد شامل:

گروه نان و غلات 11-6 سروينگ

گروه ميوه جات 4-2 سروينگ

گروه سبزيجات 5-3 سروينگ

گروه لبنيات 3-2 سروينگ

گروه گوشتها 3-2 سروينگ

گروه  چربيها بسيار کم

مريم سجادپور

متخصص تغذيه