تخم قزل آلا، سرشار از پروتئين

وقتي صحبت از يک محصول دريايي بسيار گران قيمت و پرانرژي به ميان مي آيد، بسرعت نام «خاويار» درذهنمان نقش مي بندد.

اين تخمهاي کوچک ارزشمند علاوه بر آن که سرشار از پروتئين است ، به دليل داشتن غلظت بالاي اسيدهاي چرب مي تواند از افسردگي و بيماري هاي قلبي عروقي نيز جلوگيري کند.
شايد باور نکنيد، ولي اين محصول غذايي که ايران و روسيه از بزرگترين و باسابقه ترين توليدکنندگان آن در جهان به شمار مي روند، آنقدر گران قيمت است که حتي بسياري از دست اندرکاران شيلات نيز موفق به تناول آن نشده اند؟!

با اين حال براي نخستين بار در ايران طرحي براي توليد خاويار از تخم ماهي قزل آلاي رنگين کمان اجرا شده است که علاوه بر تامين پروتئين حيواني لازم در چرخه غذايي ، مي تواند لذت چشيدن طعم خاوياري لذيذ و درعين حال بسيار ارزان تر را تحقق بخشد...خاويار به دليل کمياب بودن ، قيمتي بسيار بالا دارد. اين ماده غذايي انواع مختلفي دارد و به رنگهاي سياه ، سبز، قهوه اي و بندرت به رنگ زرد يا خاکستري ديده مي شود. اندازه دانه هاي خاويار نيز با توجه به نوع ماهي آن متفاوت است.
مهمترين ماهي هايي که از آنها خاويار توليد مي شوند، عبارتند از ماهي خاويار (Sturgeon)، پادل (Paddle Fish)، ماهي آزاد (Salmon)، ماهي پرنده (Flging Fish)، اردک ماهي (Pike) و قزل آلا (Trout).

بهترين نوع ماهي که خاوياري با کيفيت عالي را مي توان از آن به دست آورد، همان ماهي خاويار است. اين ماهي از نوع ماهي هاي استخواني است. در جهان حدود 20 نوع مختلف از اين ماهي شناخته شده که 5 نوع آن در درياي خزر زندگي مي کنند و از 3نوع آن نيز حدود 90 درصد از خاويار جهان توليد مي شود. خزر، گنجينه اي از خاويار سه گونه ماهي خاوياري خزر که 90 درصد از خاويار جهان را تامين مي کنند، عبارتند از:

Beluga :از نظر فيزيکي بزرگترين ماهي خاويار و بسيار درنده است. بعضي از انواع اين ماهي حدود 1000 کيلوگرم وزن دارند و طول آنها به بيش از 4 متر مي رسد. به طور کلي 15 درصد وزن اين ماهي مربوط به خاويار آن است. رنگ خاويار اين نوع ماهي خاکستري روشن و يا تيره است.

Osetra: حدود 200 کيلو وزن دارد و طول آن تقريبا 2 متر است. البته بعضي از انواع آن حدود 20 تا 80 کيلو وزن دارند. رنگ خاويار اين نوع ماهي ، قهوه اي تيره ، خاکستري و يا طلايي است. خاويار اين نوع ماهي طعمي شبيه به «جوز» دارد و به همين دليل از ديگر انواع قابل تمايز است.

Seuroge: ظريف ترين و کوچک ترين نوع ماهي خاوياري است که طولي حدود 5/1 متر دارد و وزن آن بندرت به بيش از 25 کيلو مي رسد. رنگ خاويار اين ماهي ، خاکستري بسيار تيره است. به طور کلي عمر ماهي هاي خاوياري بسيار طولاني است و طبق بررسي هاي صورت گرفته تا 100 سال هم مي رسد.

گوي هاي کوچک سرشار از پروتئين خاويار يک ماده غذايي پرانرژي است که طعم و بويي بسيار خوشايند دارد. به طور عمده پروتئين موجود در خاويار متشکل از اسيدهاي آمينه آرژنين ، هيستامين ، ايزولوسين ، ليزين و ميتونين است. چربي موجود در خاويار نيز به 2 دسته عمده تقسيم مي شود که عبارتند از 25 درصد کلسترول و 75 درصد لستين. مطالعات وسيع نشان داده است که مصرف خاويار از ابتلا به بيماري افسردگي و بيماري هاي قلبي عروقي پيشگيري مي کند؛ چرا که در خاويار غلظت اسيدهاي چرب از نوع امگا 3بسيار بالاست. بعلاوه خاويار غني از ترکيبي به نام «ctacosand»است که نوعي الکل چرب با زنجيره بلند است و در بدن به اسيدهاي چرب تبديل مي شود. اين اسيدهاي چرب به دست آمده در سنتز ميلين (پوشش سلول عصبي) نقش بسزايي ايفا مي کند. به همين دليل مصرف خاويار در سلامت سلول هاي عصبي بسيار موثر است. در کشورهايي که ماهي و خاويار در عادات غذايي مردم جايگاه ويژه اي دارد، ميزان ابتلا به افسردگي بسيار کمتر از ديگر کشورها است. وجود اسيدهاي چرب امگا 3 در خاويار مانع از افزايش کلسترول خون و به دنبال آن باعث پيشگيري از ابتلا به بيماري هاي قلبي عروقي مي شود. بعلاوه مصرف خاويار در پيشگيري از ابتلا به بيماري هاي آرتريت رومائيد (التهاب مفاصل)، بيماري هاي دستگاه گوارش و بعضي از انواع سرطان بسيار موثر است. خاويار از نظر عنصر آهن نيز غني است و به همين دليل مصرف آن در افراد مبتلا به کم خوني ناشي از فقر آهن نيز توصيه مي شود.

تخم قزل آلا هم خوشمزه است کارشناسان مرکز تکثير و پرورش ماهي ياسوج براي اولين بار در کشور، با استفاده از غلظت هاي نمک با دوز مناسب موفق به عمل آوري تخم ماهي قزل آلا براي توليد خاويار، با کيفيتي مناسب شدند. مهندس يدالله مهرابي ، رئيس مرکز تکثير و پرورش ماهي ياسوج با تاکيد بر اين که ماهي قزل آلا رنگين کمان از ماهيان سردابي و از خانواده آزادماهيان است ، مي افزايد: اين ماهي به طور وسيع در داخل کشور به منظور توليد گوشت و توليد تخم چشم زده و بچه ماهي پرورش داده مي شود. پرورش دهندگان در زمان تکثير، پيش مولدين دارند که تخمهاي استحصالي از آنها به دليل پايين بودن بازده لقاح و باروري دور ريخته مي شوند و در مواردي نيز مواجه با تخمهاي رسيده مازاد هستند که مي توانند با عمل آوري تخم ماهي قزل آلا از آنها خاويار توليد و به بازار مصرف عرضه کنند. پس نتيجه مي گيريم در اين روش تخمهاي ماهي قزل آلا که معمولا به علت پايين بودن بازماندگي قابل استفاده نيستند و دور ريخته مي شوند، با روش فوق در چرخه تغذيه انساني مورد استفاده قرار مي گيرند.

صد گرم خاويار فقط 15 هزار تومان در اين روش تخمها قبل از مرحله لقاح از ماهي گرفته مي شوند. اين تخمها پس از رسيدن به مرحله چشم زدگي ، حداقل با 30 درصد تلفات به بچه ماهي تبديل مي شوند، در حالي که در اين روش از تمام تخمهاي توليد شده براي تهيه خاويار مي توان استفاده کرد. مهندس مهرابي به مزيت ديگر اجراي اين طرح يعني وارد کردن اين نوع پروتئين باارزش حيواني در چرخه غذايي ، با قيمتي بسيار پايين تر از خاويار، مي گويد: خاويار توليد شده از ماهي قزل آلا با قيمتي حدود 180 تا 200 دلار براي هر کيلو (هر 100 گرم 15 هزار تومان ، عرضه مي شود، در حالي که قيمت هر کيلو خاويار حداقل يک ميليون و 500 هزار تومان (هر 100 گرم 150هزار تومان ) است.
بعلاوه توانايي توليد 100 تا 200 کيلو تخم چشم زده طي امسال در مرکز تکثير و پرورش ماهي ياسوج وجود دارد که در صورت حمايت گسترده تر شيلات ، اين ميزان تا سالانه ده تن نيز قابل افزايش است و بدين ترتيب مي توان برنامه اي را براي صادرات اين محصول نيز طراحي کرد. جالب آن که تمام مراحل توليد خاويار در شيلات ايران با گذشت 30 سال ، به صورت دستي و البته با رعايت استانداردهاي مورد تاييد کشورهاي خريدار (عمدتا اروپايي) توليد مي شود. در طرح توليد خاويار از ماهي قزل آلاي رنگين کمان نيز مراحل فرآوري توليد و بسته بندي به صورت دستي انجام مي شود. گفتني است، خاويار توليدي تا يک سال در يخچال قابل نگهداري است.
...به هر حال توسعه چنين طرحهايي که مي تواند علاوه بر بهينه کردن کيفيت جيره غذايي انساني به ايجاد اشتغال ، توليد رشته هاي شغلي جديد و افزايش توليد و صادرات و کسب درآمد ارزي براي کشور منتهي شود، به حمايت همه جانبه تري از سوي متوليان امر شيلات و پرورش آبزيان نياز دارد. «ما کشور توانمندي هستيم.»