ورزش چگونه خلق و خو را بهتر مي كند؟
يكي از دوستانم كه روان شناس است، قصد داشت تز دكتراي خود را درباره اين كه بعد از متوقف شدن تمرين يك فرد چه روي مي دهد، بنويسد. او در جستجوي 30 نفر ورزشكار بود كه در بلند مدت تمرين كرده باشند و موافقت كنند كه به مدت 8 هفته تمرين خود را متوقف كنند. او نتوانست كساني را بيابد كه داوطلب اين كار باشند و بايد اين مطالعه را كنار مي گذاشت.
افرادي كه منظم تمرين مي كنند، از نظر جسمي و روحي به تمرين معتاد مي شوند.
اين حالت، اعتباد مثبت ناميده مي شود، زيرا نتايج آن ثمربخش است. چنين افرادي حالت طبيعي بالايي دارند، يعني آرامترند، فشار عصبي كمتري را تحمل مي كنند و در مقابل فشار و ناراحتي زندگي روزمره كمتر آسيب مي پذيرند. آنها قادرند تمركز جدي تري داشته باشند، در درس و كار بهتر عمل كنند و در شب عميق تر بخوابند. تجربه خود من نمونه اي براي تاثير موضوع بالاست.
در 20 دقيقه اول، از خود سوال مي كنم چرا در حال زجر داده خويش هستم؟ بعد از 30 دقيقه كم كم احساس رضايت به من دست مي دهد و اضطراب و فشار عصبي و ترس ناپديد مي شود.
ظرف 40 دقيقه تمام عقايد نادرست از ذهنم خارج مي شود. بعد از يك ساعت حركت بي وقفه، به رضايت كامل مي رسم.
برخي ها اين حالت را رسيدن به قله مافوق مي نامند. بعد از دويدن، انسان جديدي مي شوم كه در حالت روح بخشي كه از 6 تا 24 ساعت طول مي كشد نه خستگي مي شناسد و نه اضطراب. دوچرخه سواران، كشتي گيران، شناگران، تنيس بازان و بسكتباليست ها نيز اين حالت مافوق را از تمرين تجربه مي كنند. مطالعات باليني فراوان نشان مي دهد كه تمرين خلق و خو را بهبود مي بخشد و باعث بهره مند شدن از احساس بهتر بودن مي شود.
هربرت دو مديس، استاد باتجربه تربيت بدني، كشيدگي عضلاني را در برخي موارد بعد از اين كه نيمي را به تمرين درآورده بود و نيمي ديگر را داروهاي آرامبخش داده بوده، مورد آزمايش قرار داد. او دريافت تمرين ناچيزي مانند 15 دقيقه پياده روي بيش از آرام كننده سبب تمدد اعصاب مي شود. دكتر ويليام پي مورگان استاد روان شناسي دريافت تمرين خواب را كاهش مي دهد.
تام كورتن استاد تربيت بدني، پرسشنامه هايي را براي 2500 ورزشكاري كه گفته بودند از هنگام آغاز تمرين انرژي بيشتر و فشار عصبي كمتر داشته اند، فرستاد. دانشمندان دقيقا قادر به توضيح اين مساله نيستند كه چرا يا چگونه تمرين كار بالا را انجام مي دهد. برخي محققان فكر مي كنند علت اين حالت سطوح افزايش يافته نورآدرنالين در مغز است.
نورآدرنالين هورموني است كه براي انتقال پيامهاي مغز در امتداد اعصاب معين در بدن ضروري است.
افرادي كه شاد به نظر مي رسند، سطوح بالايي از نورآدرنالين در دستگاه گردش خون دارند، در حالي كه افراد افسرده سطوح پاييني از اين ماده را دارند. اين اختلاف هيچ جا همچون وجود يك بيماري رواني كه در آن حالت بيمار بين شادي و افسردگي در نوسان است، به روشني نمايش داده نشده است. در طول حالت شادي سطح نورآدرنالين بيمار بالا مي رود و در حالت افسردگي اين سطوح بسرعت پايين مي آيد.
دانشمندان نمي دانند آيا نورآدررنالين علت تغيير خلق است يا نتيجه آن. دكتر رابرت اس براون و دكتر فردگووين مشغول تلاش براي تشخيص اين موضوع هستند كه آيا سطح نورآدرنالين با ورزش افزايش مي يابد. اگر اين سطوح بالا رود، تئوري نورآدرنالين ممكن است توضيح دهد كه چرا شما پس از تمرين از احساس خوبي بهره مند مي شويد.
ورزش و اختلالات فكري
نه فقط افراد سالم از برنامه هاي ورزشي منظم سود مي برند، بلكه روان شناسان دريافته اند تمرين ورزشي در مداواي اشخاصي كه به نوعي بيماري فكري دارند، مفيد است. دكتر كاسترو بالا از روان پزشكان سان دياگوي كاليفرنيا اختلالات روحي را به وسيله دويدن نرم با موفقيت درمان كرده است. او گزارش مي دهد: من هرگز اين نوع موفقيت را با روان پزشكي تجربه نكرده ام. در اثر ورزش، يك بيمار اعتباد به هروئين را ترك كرد و بيماري ديگر كه زماني دچار جنون سوء ظن و هذيان گويي شده بود، به مدرسه بازگشت و معدل خوبي در دروس خود به دست آورد.
دكتر جان اچ گريست، روان پزشكي ديگر در اولين بررسي كنترل شده دويدن نرم به عنوان درماني براي بيماراني كه افسردگي باليني دارند، انها را هم با دويدن و هم با درمان رواني معالجه كرد. شركت كنندگان در اين برسي يك فهرست ثبت علايم بيماري را كه درجه افسردگي را اندازه گيري مي كند، كامل كردند. بعد از 2 هفته گريست گزارش داد كساني كه به دويدن پرداخته بودند، بهبود چشمگيري يافتند، در حالي كه بسياري از افرادي كه تحت درمان رواني قرار گرفته بودند، وضعي بهتر از پيش پيدا نكردند.
دكتر ادوارد گرين وود توضيح ديگري مي دهد: وضع غير عادي فكر اغلب با وضع غير عادي كار عضله همراه است. به همين دليل افرادي كه دراراي آشفتگي روحي هستند با بدن خود حركات عجيب و غير مانوس انجام مي دهند.
درمان اختلالات فكري و جسمي تواما صورت مي گيرد. برخي از اشكال تمرين ممكن است حالت عصبي و حتي شديدترين حالتهاي جنون را سبب شود.
تاثیر ورزش در سلامت جسمانی
امروز درباره ضرورت ورزش و نقش آن در تامين سلامت جسمى آنقدر مطلب گفته ونوشته شده است كه ديگر ضرورت چندانى ندارد كه ما در اينجا به توضيح اهميت اين عمل بپردازيم و تنها به آثار ورزش در ارتباط با اثر آرامبخشى آن اشاره مىكنيم. اما قبل از آن بايد بدانيم كه در اسلام به ورزش و تحرك داشتن و دورى از كسالت و تنبلى اهميت فوق العادهاى داده شده و اين دين همه مومنان را به تامين قدرت در قواى جسمى و هم نظامى تشويق فرموده است. همه پيامبران واولياء الهى ازنظر جسمى داراى قدرت و تحرك و پويائى بوده و حتى يك نفر از آنها نبوده است كه در اين جنبه ضعيف باشد. براى مثال رسول اكرمصلى الله عليه وآله آنقدر قدرت جسمانى داشتهاند كه علىعليه السلام مىفرمايد هرگاه كار جنگ شدت مىگرفت، مابه آن حضرت پناه مىبرديم. قدرت جسمانى اميرمؤمنانعليه السلام كه در اين جهت نيز مقتداى همه پهلوانان بوده و هستند آنقدر بوده كه هيچ جنگاورى به جنگ ايشان نيامد مگراينكه شكستخورد. قدرت بدنى حضرت موسىعليه السلام آنقدر زياد بود كه تنها با يك مشت فردى را به هلاكت رساندند.
اولياء دين همواره ورزش و تحرك را تشويق و حتى گاهى خود ترتيب مسابقات ورزشى متناسب باآن زمان را مىدادند و گاهى خود نيز دراين مسابقات شركت مىفرمودند. (17) تشويق به انجام ورزش اسب دوانى، تيراندازى، شنا، شمشيربازى، پياده روى، ورزشهاى رزمى مختص آن زمان و مكان، از جمله كارهائى بوده است كه رسول اكرمصلى الله عليه وآله و ائمه اطهارعليه السلام در طول زندگى خود آن را انجام داده و خود نيز در آنها پيشقدم بودهاند. (18) دستور كلى دين در دين باره اين است كه: «اياك و الضجر و الكسل فانهما يمنعان حظك من الدنيا و الآخرة (19) ; بپرهيز از بىحوصلگى و كسالت كه اين دو تورا از بهرهگيرى از دنيا و آخرت محروممى كنند.
ورزش و آرامش روانى
ورزش از چند طريق باعث ايجاد آرامش در انسان مىگردد:
الف) از طريق تخليه انرژىهاى درونى. انسان در ارتباط با محيط بصورت دائمى داراى تبادلات انرژى مىباشد. يعنى از راه خوردن مواد غذائى و مايعات، خواب و... انرژى دريافت نموده و از طرف ديگر اين انرژىهاى دريافتى را مصرف و تخليه مىنمايد. اگر اين انرژىها در درون انسان متراكم شده و راه تخليه خود را به صورت صحيح نيابند، ممكن استخود را به شكلهاى گوناگون مثل انفجارات روانى، ناآرامىهاى فردى و اجتماعى هيجانات كنترل نشده و همچنين اضطراب و ناآرامى نشان دهند.
ورزش كردن باعث مىگردد كه اين انرژىهاى متراكم درونى انسان كه در زمان قديم صرف كار و رفت و آمد و... مىشد، در مسيرى سالم و سازنده مصرف و تخليه شود و تعادل درونى بين انرژىهاى دريافتى و پرداختى برقرار و در نتيجه آرامش روانى بر وجود وى حاكم گردد. درنظر گرفتن اين مسئله بخصوص درنوجوانان و جوانان كه داراى انرژى و جنب و جوش فراوانى مىباشند بسيار مهم است. خود شما هم شايد حالت آرامش روانى توام بانشاطى را كه پس از يك ورزش كردن متعادل به انسان دست مىدهد، تجربه كرده باشيد و شايد يكى از علل اين مطلب كه گفته مىشود بيماريهاى روانى بخصوص اضطراب وافسردگى در زمانهاى قديم كمتر از امروز بوده است، اين بوده كه افراد آن روزگار داراى تحرك و فعاليتبدنى فراوان بودهاند و فرصتى براى ابتلاء به اضطراب و افسردگى نداشتهاند! امروزه كار درمانى يكى از شيوههاى درمان بيماران روانى است، چرا كه كار كردن هم به مثابه نوعى ورزش كردن است كه موجب تخليه انرژىهاى درونى و بسيارى آثار مفيد ديگر مىشود.
ب) از راه ايجاد نشاط روحى. يكى از آثارى كه همه ورزشكاران درسخنان خود به آن اشاره مىكنند، نشاطى است كه از طريق ورزش كردن نصيب انسان مىشود. پرواضح است كه نشاط را با اضطراب و غم و اندوه و افسردگى سرسازگارى نبوده و آنها را از ميان برخواهد داشت.
ج) گزارشاتى مبنى برتاثير ورزش بر افزايش آزاد كردن آندروفينها در بدن وجود دارد. آندروفينها از مخدرهاى درونى بدن انسان هستند كه داراى اثرات ضد درد آرامبخشى (Sedation) مىباشند. نيز اين مواد با اثرات خواب آورى خود در آرامش بخشى به افراد كمك مىكنند.
د) از راه تغيير وضعيتبدن. بطور كلى حالت جسمى و وضعيتهاى مختلفى كه جسم و بدن و حالات صورت انسان به خود مىگيرد، هم نشانگرى از حالات روانى او مىباشد و هم براين حالات روانى داراى تاثير بوده و زمينه تغيير آنها را فراهم مىكند. شايد يكى از علل اينكه در روايات فرمودهاند هرگاه دچار غضب شديد، برخاسته و وضو بگيريد، همين مطلب باشد. تغيير با اضطراب بيان شده است. براى مثال گفته شده چارلز ديكنز هر وقت دچار ناكامى و اضطراب مىشده، در خيابانها به قدم زدن مىپرداخته است. ورزش كردن مىتواند بعنوان يكى از راههاى خوب و مفيد تغيير وضعيتبدن و دور شدن از محيط و انديشه اضطرابزا مطرح باشد.
ه) و بالاخره از راه تقويتحس اعتماد به نفس و احساس عزت نفس.
امروزه هر چه بيشتر مىگذرد نسبتبه آثار جسمى و روانى ورزش توجه بيشترى نشان داده شده، آثار مفيد ورزش بيشتر كشف مىشود. براى مثال «در مطالعه اخيرى كه در ژورنال اپيدمى شناسى آمريكا (American gournal to Epidemiology) به چاپ رسيده نشان داده شده كه افزايش مشاركت در برنامههاى ورزشى، تمرينات بدنى و فعاليتهاى جسمانى به شدت باكاهش علائم افسردگى (احساس اينكه زندگى بى ارزش است و يا برخوردارى از يك روحيه ضعيف)، بى قرارى و اضطراب (تنش و بى قرارى بدن) و احساس كسالت (بى خوابى، احساس فرسودگى) همراه است».